Emerxencia climática: reforma ou revolución?

John Bellamy Foster - 16 Dec 2019

Para estabilizar o clima, débense impor drásticas restricións ao capitalismo e isto significará cambios na estrutura subxacente do actual sistema de produción. Ningún New Deal Verde considera o nivel dos residuos acumulados, en cambio, promoven irresponsabelmente un crecemento económico rápido e exponencial. Noutras palabras, un novo proceso de acumulación de capital

 Hoxe estamos observando o que parece ser o comezo dunha revolución ecolóxica, un momento histórico diferente a calquera outra experiencia da nosa historia recente(1). Tal como Naomi Klein suxire no seu novo libro On Fire, non só o planeta está ardendo, senón que se está alzando un movemento se cadra revolucionario como resposta(2).

 A gran cantidade de protestas polo cambio climático(*)(3) durante o último ano debeuse nalgunha medida á toma de conciencia que provocou o informe do organismo creado polas Nacións Unidas denominado “Panel Intergobernamental do Cambio Climático” (IPCC). Este documento de expertos revela que se as emisións de dióxido de carbono se manteñen no nivel actual, o mundo obrigatoriamente deberá diminuír nun 45 por cento as emisións antes do 2030 para chegar a cero o 2050.

 Segundo este informe unha redución drástica das emisións contaminantes é a única posibilidade que ten a humanidade para evitar a catástrofe ambiental que producirá o aumento de 1.5ºC da temperatura global do planeta(15).

 No último ano, un número incalculábel de persoas decatouse de que para se afastar do precipicio, é necesario un cambio socioeconómico acorde coa delicada crise do “sistema da terra”. Nun breve lapso o movemento estudantil da “folga climática”, as protestas da xente nova, o Movemento Sunrise e o chamado New Deal Verde impulsaron a loita ambiental nos estados capitalistas avanzados.

 Este combate está adoptando posicións cada vez máis radicais. O cambio de sistema -e non só o combate contra o cambio climático- estase convertendo paulatinamente no mantra nos movementos ecolóxicos nos Estados Unidos(16).

 Até o de agora o movemento foi maioritariamente reformista. O seu programa buscaba cambiar os investimentos capitalistas nunha dirección “consciente co clima”. De feito, a gran marcha de Nova York en 2014, organizada polo Movemento polo Clima, dirixiuse ao lugar onde se reunían os grandes empresas que negociaban os termos dos acordos climáticos(17).

 Agora, organizacións como Extinción-Rebelión, Sunrise e a Alianza pola Xustiza Climática son coñecidas pola súa acción directa. Estes novos movementos son novos, audaces, diversos e poden chegar a ser revolucionarios no seu desenvolvemento. Na loita actual polo planeta, estas organizacións empezan a recoñecer que as relacións de produción sociais e ecolóxicas deben transformarse radicalmente(18).

 Ábrese paso, non sen dificultades, a idea que só unha transformación revolucionaria pode sacar a humanidade da trampa que o capitalismo lle impuxo(19). Mesmo a moza activista Greta Thunberg declarou na Conferencia sobre Cambio Climático da ONU, o 15 de decembro de 2018: «se as solucións dentro deste sistema son imposíbeis de atopar, daquela talvez deberiamos mudar o sistema»(20).

Novo acordo verde: reforma ou revolución?

 O xurdimento de propostas de diferente signo fixo que a loita contra o cambio climático se estea transformando nunha forza aparentemente imparábel. O novo nos movementos ambientais é que o chamado Novo Acordo Verde e outros programas propoñen unir a xustiza social coa loita ecolóxica.

 O New Deal Verde non foi orixinalmente unha estratexia de transformación, senón máis ben unha proposta reformista moderada. O termo xurdiu en 2007 nunha reunión entre Colin Hines, ex xefe da Unidade de Economía Internacional de Greenpeace, e Larry Elliott, editor de economía do xornal The Guardian.

 Fronte aos crecentes problemas económicos e ambientais, Colin Hines suxeriu unha dose de gasto keynesiano, etiquetándoo como un New Deal Verde nunha referencia ao New Deal de Franklin Roosevelt. Entón, Elliott, Hines e o empresario británico Jeremy Leggett, lanzaron o Grupo Green New Deal do Reino Unido(21).

 A idea impúxose rapidamente dentro dos círculos da política ambiental. O columnista do New York Times Thomas Friedman, comezou a promovelo nos Estados Unidos aproximadamente ao mesmo tempo que formulaba unha nova estratexia capitalista eco-modernista(22).

 Barack Obama avanzou unha idea similar na súa campaña de 2008; porén, abandonou a terminoloxía despois das eleccións de metade de período en 2010(23). En setembro de 2009, o Programa de Medio Ambiente da ONU emitiu un informe titulado Global Green New Deal, consistente nun plan de crecemento sustentábel(24).

 Ese mesmo mes, a Green European Foundation publicou unha estratexia capitalista verde e keynesiana, hoxe coñecida como o New Deal Verde Europeo(25).

 Todas estas propostas -encadradas baixo o manto dun New Deal Verde- eran creacións políticas de arriba cara a debaixo que postulan un keynesianismo verde cunha planificación tecnocrática empresarial sen preocupación polo emprego e a erradicación da pobreza; todos son proxectos dun capitalismo verde lixeiramente reformista.

 A este respecto, as primeiras propostas Green New Deal tiñan máis en común co primeiro New Deal de Franklin Roosevelt (de 1933 a 1935) que foi de carácter empresarial e moi pro-negocios, que co segundo New Deal (de 1935 a 1940) que foi consecuencia dunha rebelión xeneralizada da clase traballadora de mediados da década de 1930(26). En contraste, coas primeiras propostas empresariais, as últimas versións do New Deal Verde ten a súa inspiración na gran rebelión desde abaixo do Segundo New Deal de Roosevelt.

 Unha forza chave nesta metamorfose foi a Alianza para a Xustiza Climática que xurdiu en 2013 a través da fusión de varias organizacións pro-xustiza ambiental. Esta alianza actualmente reúne sesenta e oito organizacións que representan a comunidades de baixos ingresos e de cor, comprometidas coa loita pola xustiza ambiental e unha transición xusta(27).

 O concepto dunha transición xusta tivo a súa orixe na década de 1980. Foi enunciado por Tony Mazzochi, un dirixente eco-socialista (do Sindicato de Traballadores do Petróleo, Químicos e Enerxía Atómica)(28) que propuxo por primeira vez construír un movemento de xustiza laboral e ambiental.

 Este movemento propuxo a loita por un “Novo Acordo Verde dos Pobos” que supere o abismo entre as loitas económicas e ecolóxicas mediante unha Transición Xusta, máis aló da protección do clima.

 Durante as campañas presidenciais do Partido Verde de Jill Stein, en 2012 e 2016(29), o Green New Deal transformouse nunha estratexia con base popular.

 Entón, o New Deal do Partido Verde tiña catro alicerces: (1) unha declaración que incluía dereitos laborais, emprego seguro, atención médica, educación universitaria gratuíta; (2) unha transición que promovese o investimento en pequenas empresas, a investigación e os empregos verdes; (3) unha reforma financeira real, que incluía o alivio da débeda dos hipotecados e os estudantes, a democratización da política monetaria, a regulación dos derivados financeiros, a fin das fondos financeiros e dos rescates gobernamentais á banca; e (4) unha democracia participativa que derrogaba a Lei Patriota de Bush e reducía o gasto militar nun 50 por cento(30).

 Non hai dúbida acerca da natureza radical (e antiimperialista) do programa orixinal do Partido Verde. A redución á metade do gasto militar era a chave deste programa plan para aumentar o gasto federal noutras áreas.

 Na cerna deste programa atopábase un ataque á estrutura económica, financeira e militar do Imperio estadounidense, á vez que as súas propostas económicas proporcionaban vinte millóns de novos empregos verdes(31).

 Ironicamente, a transición verde era o compoñente máis débil deste New Deal. Así e todo, a gran innovación que introduciu foi vincular o cambio ambiental cun cambio social igualmente necesario(32).

Acordos Verde que non son antiimperialistas

Mais non foi até novembro do 2009 cando a idea dun New Deal Verde abrollou no Congreso estadounidense. Un proxecto presentado pola deputada Alejandra Ocasio-Cortez, converteuse rapidamente nun novo factor na política de Estados Unidos.

 Ocasio-Cortez, que participara activamente na protesta dos indíxenas polo oleoduto de Dakota do Norte, comprometeuse na súa campaña (no Distrito 14 que representa o Bronx e parte de Queens) co Movemento ecoloxista Sunrise(33).

 A “sentada” deste Movemento na oficina da Presidenta da Cámara, Nancy Pelosi, foi o inicio do Green New Deal que presentou Ocasio-Cortez e Markey.

 Este proxecto sinala as responsabilidades dos Estados Unidos asociando a emerxencia climática mundial a «crises relacionadas» tales como: a diminución da esperanza de vida, o estancamento salarial, o descenso da mobilidade entre clases sociais, a desigualdade crecente, a división racial na riqueza e a brecha salarial de xénero.

 Este New Deal propugna reducir as emisións netas de gases de efecto invernadoiro a través dunha «transición xusta», creando «millóns de empregos, promover a xustiza e a equidade e acabar coa opresión aos pobos indíxenas, comunidades de cor, emigrantes e sectores desindustrializados”. Formula unha «mobilización nacional de recursos durante 10 anos», co obxectivo de alcanzar un «100 por cento de enerxía a través de fontes limpas, renovábeis e de cero emisións».

 Xunto con opoñerse á actividade dos «monopolios nacionais e internacionais» propón crear: unha agricultura familiar, unha infraestrutura vehicular de cero emisións, unha rede de transporte público e camiño de ferro de alta velocidade; o intercambio de tecnoloxía relacionada co clima; asociacións de sindicatos e cooperativas; garantías laborais, capacitación e educación superior á poboación activa; atención médica universal e protexen as terras e augas públicas(34).

 A diferenza do New Deal do Partido Verde, o proxecto de Ocasio-Cortez e Markey, non se opón directamente ao capital financeiro ou ao gasto militar dos Estados Unidos e, xa que logo, á expansión do Imperio.

 O seu carácter limítase a estimular o desenvolvemento económico con algunhas medidas redistributivas para as comunidades marxinadas co combate contra o cambio climático mediante unha “transición xusta”. Malia as súas limitacións, pódese dicir que ten un carácter “progresista”, porque se se levase a cabo completamente requiriríase a expropiación da industria de combustíbeis fósiles.

 Bernie Sanders vai máis aló(35). Propón un 100 por cento de enerxía renovábel para a electricidade e o transporte para 2030 e unha descarbonización completa para o 2050 (o que equivale a unha redución do 71 por cento nas emisións de carbono nos EEUU).

 O proxecto de Sanders dedica 16.3 billóns de dólares ao investimento público para terminar cos combustíbeis fósiles, declara a emerxencia climática, prohibe a extracción en alta mar, o fracking e de carbón e ofrece unha transición xusta para os traballadores e as comunidades marxinadas. Destina 200 mil millóns de dólares para un Fondo Verde para que os países pobres reduzan as emisións nun 36 por cento para 2030.

 Para garantir unha transición xusta para os traballadores, Sanders propón “até cinco anos de garantía salarial, asistencia á colocación e recolocación, axuda para a vivenda a todos os desprazados, atención médica, unha pensión baseada no salario anterior e capacitación remuneradas en carreiras universitarias de catro anos”.

 O custo da atención médica estaría cuberto por Medicare para todos. Respectaríanse os principios de xustiza ambiental para protexer as comunidades indíxenas con 1.12 mil millóns para programas de acceso e extensión de terras tribais.

 O financiamento proviría de varias fontes: (1) “aumento dos impostos sobre os ingresos dos combustíbeis fósiles contaminantes e dos inversores corporativos nesta área”, “aumento das sancións por contaminación por parte das grandes corporacións”; (2) “eliminación dos subsidios á industria de combustíbeis fósiles”; (3) “xeración de ingresos pola enerxía producida por autoridades rexionais” (4) “recortes ao gasto militar dirixido a salvagardar as subministracións mundiais de petróleo”; (5) “recadación de ingresos fiscais adicionais como resultado do aumento do emprego”; e (6) “novos impostos aos máis ricos”(36).

 O New Deal de Sanders distínguese do proxecto de Ocasio-Cortez en: (1) establecer un cronograma para os recortes de emisións de gases de efecto invernadoiro; (2) confrontar directamente ás grandes empresas do “capital fósil”; (3) deseñar unha transición xusta para a clase traballadora e as comunidades marxinadas; (4) especificar a creación de vinte millóns de novos empregos; (4) prohibir a perforación en alta mar, o fracking e a extracción de carbón; (5) confrontar o papel dos militares na salvagarda da economía dos combustíbeis fósiles; (6) destinar 16.3 billóns de dólares do orzamento federal durante dez anos para financiar este programa; e (7) aumentar os impostos ás corporacións contaminantes(37).

 Malia todo isto tan prometedor, o programa de Sanders aínda está moi lonxe da proposta do Partido Verde para reducir á metade o gasto militar do Imperio.

Necesitamos transformacións revolucionarias

 A diferenza da proposta dos Demócratas, a estratexia do «New Deal Verde dos Pobos» constitúe o que na teoría socialista chámase reformas revolucionarias, é dicir, reformas que se propoñen unha transformación radical do poder económico, político e ecolóxico, e que apuntan cara a unha transición do capitalismo ao socialismo.

 Os cambios propostos polos ecosocialistas son unha ameaza real ao poder do capital. O desinvestimento completo en combustíbeis fósiles, incluídas as reservas, constitúe un tipo de abolicionismo que o seu parecido máis próximo foi a abolición da escravitude nos Estados Unidos en 1860.

 Para deter o cambio climático é necesario poñer fin á industria dos combustíbeis fósiles (a súa estrutura financeira, industrias e infraestruturas relacionadas), o que implica enfrontamento co poder e os posuidores da riqueza(38). Para os ecosociais un cambio verdadeiro só será posíbel como cunha profunda transformación social e ecolóxica.

 Respecto diso, en 2016 o Banco Interamericano de Desenvolvemento revelou que as compañías de enerxía perderían uns 28 billóns de dólares de se reducir o uso dos combustíbeis fósiles(39). As corporacións de enerxía, escribe Naomi Klein, «deberían deixar baixo terra billóns de dólares das súas reservas e que hoxe contan como activos».

 Os capitalistas saben desde o principio que un cambio realmente ecolóxico ameaza todo a actual orde político-económica. Unha vez que a poboación estea mobilizada, todo o metabolismo da produción capitalista será cuestionado nas súas raíces, pero para que isto ocorra requirirase unha loita de clases en progresión ascendente(40).

 Esta claro que as propostas dos Demócratas de Estados Unidos están moi lonxe de abordar a magnitude da tarefa que esixe a actual urxencia planetaria actual(41). Porén, o desenvolvemento da loita pode chegar a desencadear unha loita revolucionaria.

 Aínda que algúns dos cambios propugnados polos demócratas de esquerda van en contra da lóxica do capital as súas estratexias teñen contradicións insalvábeis na súa base conceptual. Estas contradicións están relacionadas coa énfase que fan no crecemento económico e na acumulación de capital.

 Todas as propostas “reformistas” esquecen que para estabilizar o clima se deben impor drásticas restricións ao capitalismo e que isto significará cambios na estrutura subxacente do actual sistema de produción(42). Ningún New Deal Verde considera o nivel dos residuos acumulados, en cambio, promoven irresponsabelmente un crecemento económico rápido e exponencial. Noutras palabras, un novo proceso de acumulación de capital, malia que estas medidas de todos os xeitos agravará a emerxencia planetaria(43).

 Como advirte Naomi Klein, un Green New Deal fracasará en protexer o planeta e nunha transición xusta se toma o camiño do «keynesianismo climático»(44).

As estratexias de mitigación

 Malia as súas ambigüedades o movemento ambiental e os New Deal están ameazando con destruír o relato político que liderou o PaneI Intergobernamental do Cambio Climático das Nacións Unidas (IPCC).

 En marcado contraste cun coidadoso tratamento das causas e consecuencias do cambio climático o enfoque o IPCC recomenda políticas inspiradas na ideoloxía dos economistas neoclásicos que se subordinan todos os cambios aos procesos de acumulación capitalista.

 As pautas de mitigación do IPCC circunscríbense basicamente a dous dispositivos; un, utilizar novos modelos informáticos (IAM), e dous, manter a vías comerciais habituais (SPP). Estes modelos deliberadamente conservadores, desbotan calquera alternativa que cuestione o poder da gran empresa e fan avaliacións pouco realistas do que se pode e debe facer(45).

 En xeral, os escenarios de mitigación incorporados polo IPCC: (1) supoñen implicitamente a necesidade de perpetuar a hexemonía político-económica actual; (2) auspician un cambio tecnocrático baseado en tecnoloxías que non existen ou que non son factíbeis; (3) enfatizan os factores tecnolóxicos ao lado da oferta, en lugar de factores ao lado da demanda ou da redución do consumo para reducir as emisións; (5) dependen das chamadas emisións negativas, é dicir, capturar dióxido de carbono da atmosfera; (6) supoñen que o cambio será xestionado polas elites que mandan; e (7) postulan respostas demasiado lentas(46).

 Á hora de propoñer solucións realistas o IPCC recorre ás consabidas formulas máxicas (como o comercio de carbono) e a unha tecnoloxía barroca inexistente e/ou irracional, Todos os seus enfoques apuntan a que a sociedade siga vivindo co modo produtivo capitalista(47).

 Os modelos de mitigación climática propostos por este organismo das Nacións Unidas promove a plantación de bosques a gran escala, para despois queimalos e así para producir enerxía. Ao mesmo tempo propugna capturar o dióxido de carbono da atmosfera para almacenalo nunha sorte de secuestro xeológico e oceánico(48).

 No hipotético caso que se chegasen a desenvolver estas ideas, requiriríase unha cantidade de terra igual ao territorio de dúas Indias e unha cantidade de auga doce que se aproxima á que actualmente utiliza a agricultura mundial.

 A promoción destes enfoques non son unha casualidade; son ideas establecidas pola orde capitalista subxacente á que serven. En palabras do destacado climatólogo Kevin Anderson do Centro Tyndall para a Investigación do Cambio Climático do Reino Unido:

“O problema é que cumprir co compromiso de 1.5 a 2ºC esixe recortes de emisións para as nacións ricas de máis do 10% cada ano, un dato que vai máis aló das taxas consideradas posíbeis co sistema económico actual. E seica, para remediar isto, os modelos informáticos teñen un papel importante pero perigoso por ineficaces.

 Detrás dunha aparencia de obxectividade, o uso destes modelos informáticos profesionalizaron a análise da mitigación do cambio climático substituíndo a política por un formalismo matemático non contextual. Dentro destes límites profesionais, os algoritmos sintetizan modelos climáticos simples, apoiados por unha interpretación económica [ortodoxa] do comportamento humano...

 Polo xeral, utilízanse modelos baseados en axiomas de libre mercado. Os algoritmos integrados nestes modelos supoñen cambios marxinais próximos ao equilibrio económico e dependen en gran medida de pequenas variacións na demanda resultantes de cambios marxinais nos prezos.

 O acordo climático de París, pola contra, formula un desafío que está moi afastado dos equilibrios da actual economía de mercado, en realidade propón un cambio inmediato e radical en todas os aspectos da sociedade”(49).

 A realidade, sinala Anderson, é que “o modelo proporcionado polo IPCC son suposicións dos economistas neoclásicos, baseados nos requisitos do sistema capitalista de beneficios. Estas pautas non teñen sentido no contexto da emerxencia climática actual e son perigosas, xa que inhiben a acción en defensa do clima co uso dunha tecnoloxía inexistente”.

 Todo o proxecto de mitigación do IPCC, explica Anderson, foi un «completo fracaso». De feito, as súas propostas deron como resultado(50) que:

«As emisións anuais de CO2 estivesen aumentado en aproximadamente un 70% desde 1990. «E dado que os efectos de emisións son acumulativos e non liñais, o fracaso continuo das solucións conservadoras para mitigar as emisións, lévanos á necesidade urxente dunha reforma revolucionaria do sistema. Esta non é unha posición ideolóxica; xorde directamente dunha interpretación científica e matemática do acordo climático de París«(51).

 Recoñecendo a emerxencia climática, o IPCC no seu ultimo informe apártase un tanto dos seus documentos anteriores e cambia levemente o enfoque incluíndo consideracións do lado da demanda(52).

 Porén, modelos de mitigación do IPCC seguen sendo extremadamente limitados porque incorporan, a través das IAM e as SSP, un crecemento económico rápido á vez que exclúen toda política de contido social(53).

 Para algúns críticos -como Jason Hickel e Giorgos Kallis- un enfoque medianamente realista no lado da demanda debe obrigatoriamente limitar tanto os beneficios do capital como o crecemento económico (os beneficios chegan a só ao 0,1 por cento da poboación mundial)(54).

O camiño está aberto

 O máis probábel é que nunha primeira etapa a auto-organización popular terá un carácter eco-democrática, que se delimitará á creación dunha alternativa enerxética unida a unha transición xusta(55). Pero este primeiro paso non conterá unha crítica sistemática ao modelo capitalista de produción ou consumo(56).

 Porén, se se logra desenmascarar o tupido veo da ideoloxía dominante o movemento polo cambio climático e a loita pola xustiza social pode levar á xente a unha concepción revolucionaria máis integral.

 Os “New Deal Verdes” están atados ao “keynesianismo verde” porque coas súas promesas de empregos ilimitados, de rápido crecemento e de maior consumo fan imposíbel unha solución real á emerxencia ecolóxica planetaria.

 Un New Deal Verde medianamente críbel necesita un plan concreto para garantir que os salarios non se vertan de inmediato en estilos de vida de alto consumo que terminarán por seguir aumentando as emisións de gases invernadoiro (no mundo actual quen ten bos ingresos consume masivamente produtos lixo que desbotan rapidamente)(57).

 O que necesitamos é unha transición que estableza límites estritos á extracción e que simultaneamente cree novas oportunidades para mellorar a calidade de vida e obter satisfacción fóra dun ciclo de consumo permanente(58).

 O camiño cara á liberdade ecolóxica e social require abandonar un modo de produción baseado na explotación do traballo humano e na expropiación da natureza e dos pobos; un sistema que nos levou a crises económicas e ecolóxicas cada vez máis graves e frecuentes(59).

 A sobreacumulación de capital baixo o réxime do capital do monopolio financeiro converteu o desperdicio -a todos os niveis- en parte integral do sistema, creándose unha sociedade na que o que é racional para o capital é irracional para a xente e a terra(60).

 Este sistema fabrica unha cantidade incríbel de produtos inútiles só para engordar as contas das grandes corporacións transnacionais, e de paso desbaldir os recursos naturais en todo o mundo.

 Pola contra, a produción humana e as riquezas da terra deben utilizarse para expandir a liberdade humana e satisfacer as necesidades individuais e colectivas asegurando un medio ambiente sustentábel.

 Na actual crise climática, os países imperialistas son os que producen a meirande parte das emisións de dióxido de carbono contaminante per capita. Ademais estes Estados, monopolizan a riqueza e a tecnoloxía necesaria para reducir drasticamente as emisións globais de carbono.

 Polo tanto, é esencial que as nacións ricas asuman a maior carga para estabilizar o clima mundial, reducindo as súas emisións de dióxido de carbono a unha taxa do 10 por cento ou máis ao ano.

 Cun sistema imperialista que abre unha fenda cada vez máis grande entre os países ricos e pobres o máis probábel é que o ímpeto revolucionario proveña do Sur Global, onde a crise planetaria está tendo efectos máis crueis(61).

 Na periferia do mundo capitalista o legado da revolución é máis forte. Cuba e Venezuela, por exemplo, persisten no seu camiño malia os desapiadados ataques do Imperio.

 O papel de China é crucial e contradictorio. Sendo un dos países máis contaminados fixo máis que calquera outra nación para desenvolver tecnoloxías de enerxía alternativa orientadas á creación dunha “civilización ecolóxica”.

 Sorprendentemente, para a mentalidade capitalista, China goza de autosuficiente alimentaria debido a que a terra é de propiedade social e a produción agrícola depende de pequenos produtores que teñen unha alta responsabilidade colectiva e comunitaria. O estado chinés, e aínda máis o pobo chinés, será chave para determinar o destino da terra coa creación dunha civilización ecolóxica(62).

 Entrementres, a revolución ecolóxica en camiño enfrontará a hostilidade do sistema. Nestas condicións, a resposta da clase capitalista (resgardada pola súa retagarda da extrema dereita) será regresiva, destrutiva e violenta.

 Un exemplo é a administración de Donald Trump. Tentou impedir o combate contra o cambio climático retirándose do Acordo de París e acelerando a extracción de combustíbeis fósiles(63).

 Nestas circunstancias só unha auténtica loita revolucionaria, e non reformista, poderá deter a catástrofe que nos ameaza.

Unha nova era de cambios radicais

 É común na literatura da ideoloxía liberal reinante supoñer que a sociedade está organizada en torno ás accións individuais dos seus compoñentes.

 Os pensadores críticos presentan unha opinión oposta sostendo que os individuos son o produto da estrutura social. Unha terceira visión considera que os individuos inflúen na sociedade e a sociedade inflúe nos individuos nun movemento de ida e volta(64).

 En contraste con estas ideas, na súa maioría liberais (que deixan pouco espazo para unha verdadeira transformación social) a teoría marxista, estuda o que o filósofo Roy Bhaskar chamou «o modo transformador de actividade social«(65).

 Para os marxistas os individuos nacen nun momento histórico particular e socialízanse nunha sociedade determinada (modo de produción), que establece os parámetros iniciais da súa existencia. Con todo, estas condicións obxectivas e relacións produtivas subxacentes implican á sociedade a contradicións e crises.

 Atrapados en situacións históricas que non son da súa elección, os seres humanos tenden espontaneamente a actuar a través de movementos sociais (que reflicten a súa identidade de clase e outras identidades individuais e colectivas) para transformar as estruturas dando lugar a momentos históricos revolucionarios e rupturistas(66).

 Respecto diso Karl Marx escribiu: “Os homes fan a súa propia historia, pero non a fan tal como queren; non o fan baixo circunstancias elixidas por eles mesmos, senón baixo circunstancias dadas e herdadas do pasado”(67).

 As relacións sociais existentes convértense en cadeas para o desenvolvemento humano e nun período de crise e de transformación prodúcese o derrocamento revolucionario do sistema de produción. Marx tamén chamou a este proceso «metabolismo social da humanidade e a natureza».

 Nas actuais condicións a contradición entre o capital e a natureza non ten precedente na historia. Na do Antropoceno, a emerxencia ecolóxica planetaria superponse a unha sobreexpropiación imperialista intensificada, creando unha crise económica e ecolóxica mundial(68).

 A sobreacumulación do capital é o factor determinante da crise ecolóxica porque permanentemente impulsa o capital a buscar novas formas de estimular o consumo para manter as ganancias. O resultado é unha sorte de “Armageddon Planetario”, que ameaza non só a estabilidade socioeconómica, senón a supervivencia da civilización e da nosa especie.

 Para Naomi Klein, a explicación central é simple: «Marx escribiu sobre a “fenda irreparábel” que produce o capitalismo coa natureza. Un sistema económico baseado en liberar os voraces apetitos do capital destruirá os sistemas naturais dos que dependen a vida humana”(69).

 Isto é exactamente o que sucedeu despois da Segunda Guerra Mundial, coa gran aceleración da actividade económica e o consumo excesivo por parte dos países ricos que nos levaron á conseguinte destrución ecolóxica.

 A sociedade capitalista glorificou durante ben tempo o dominio sobre a natureza. William James, o filósofo do pragmatismo, en 1906 sostivo que “temos que recrutar un exército preparado para conquistar e dominar a natureza”(70).

 Hoxe, temos que reverter esta brutal idea e crear un nova concepción moral. Non necesitamos recrutar un exército para conquistar a terra, senón unha autoorganización para salvar o planeta, o único lugar do hábitat humano. Isto só se pode lograr a través dun combate intransixente pola sustentabilidade ecolóxica e por unha igualdade substantiva que recupere os bens comúns mundiais.

_____________________________________________________________________________

 

(*) Cronoloxía das mobilizacións contra o cambio climático

 

Aquí hai unha breve cronoloxía do ano pasado, centrada nas accións climáticas en Europa e América do Norte.

 

  • Agosto de 2018: Greta Thunberg, de 15 anos, comeza a súa folga escolar fose do Parlamento sueco.
  • 8 de outubro de 2018: O Panel Intergobernamental sobre o Cambio Climático das Nacións Unidas (IPCC) publica un Informe especial sobre o quecemento global de 1.5ºC que sinala a necesidade de «transicións de sistemas... sen precedentes en terminos de escala»(4).
  • 17 de outubro de 2018: activistas da rebelión da extinción ocupan as oficinas centrais de Greenpeace no Reino Unido e esixen a posta en escena da desobediencia civil masiva para abordar a emerxencia climática.
  • 6 de novembro de 2018: Alexandria Ocasio-Cortez (Demócrata) é elixida como representante do Congreso nunha plataforma que inclúe un New Deal verde(5).
  • 13 de novembro de 2018: membros do Movemento Sunrise ocupan a oficina do Congreso da Presidenta da Cámara de Representantes, Nancy Pelosi; a recentemente electa Representante Ocasio-Cortez únese a eles.
  • 17 de novembro de 2018: activistas da rebelión da extinción bloquean cinco pontes sobre o Támesis en Londres.
  • 10 de decembro de 2018: activistas do Movemento Sunrise toman as oficinas chave do Congreso do Partido Demócrata que esixen a creación dun Comité Selecto para un Novo Acordo Verde.
  • 19 de decembro de 2018: os membros do Congreso en apoio dun Comité Selecto para un Novo Acordo Verde ascende a corenta.
  • 25 de xaneiro de 2019: Thunberg dille ao Foro Económico Mundial: “A nosa casa está en chamas... Quero que actúes coma se a nosa casa estivese en chamas... Porque o está”(6).
  • 7 de febreiro de 2019: o representante Ocasio-Cortez e o senador Edward Markey presentan a Resolución Green New Deal no Congreso(7).
  • 15 de marzo de 2019: prodúcense case 2.100 folgas climáticas dirixidas por mozas en 125 países con 1,6 millóns de participantes (100.000 en Milán, 40.000 en París, 150.000 en Montreal)(8).
  • 15-19 de abril de 2019: Extinction Rebellion pecha grandes partes do centro de Londres.
  • 23 de abril de 2019: En declaracións a ambas cámaras do Parlamento, Thunberg declara: “Escoitastes o que acabo de dicir? Está ben o meu inglés? Está aceso o micrófono? Porque estou empezando a preguntarme”(9).
  • 25 de abril de 2019: os manifestantes da Rebelión da Extinción bloquean a Bolsa de Londres e ocupan as entradas.
  • 1 de maio de 2019: o Parlamento do Reino Unido declara unha emerxencia climática pouco despois de declaracións similares de Escocia e Gales.
  • 22 de agosto de 2019: o senador e candidato presidencial Bernie Sanders presenta o plan Green New Deal máis completo até o momento, propoñendo un investimento público de $ 16.3 billóns en dez anos(10).
  • 12 de setembro de 2019: O número de copatrocinadores do Congreso da Resolución Verde do Novo Trato chega a 107(11).
  • 20 de setembro de 2019: Catro millóns de persoas únense á folga climática mundial, organizando máis de 2.500 actos en 150 países. 1,4 millóns de protestas só en Alemaña(12).
  • 23 de setembro de 2019: Thunberg dille a Nacións Unidas: “A xente está sufrindo. A xente estase morrendo. Ecosistemas enteiros están a se esfarelar. Estamos no comezo dunha extinción masiva, e do único que podedes falar é de diñeiro e contos de fadas do crecemento económico eterno. Como vos atrevedes!”(13).
  • 25 de setembro de 2019: publícase o Informe especial do IPCC sobre os océanos e a criosfera, que indica que moitas megacidades baixas e illas pequenas, especialmente nas rexións tropicais, experimentarán «acontecementos extremos ao nivel do mar» cada ano para 2050(14).

_____________________________________________________________________________

 

  1. Aquí, a revolución vese como un proceso histórico complexo, que abrangue moitos actores e fases, ás veces incipientes, ás veces desenvolvidos, que ten un desafío fundamental do estado, xunto coa estrutura de propiedade, produtiva e de clase da sociedade. Pode involucrar a actores cuxas intencións non son revolucionarias pero que son obxectivamente parte do desenvolvemento dunha situación revolucionaria. Para un análogo histórico, ver George Lefebvre, The Coming of the French Revolution (Princeton: Princeton University Press, 1947). Sobre o concepto de revolución ecolóxica en si, ver John Bellamy Foster, The Ecological Revolution (Nova York: Monthly Review Press, 2009), 1135.
  2. Naomi Klein, On Fire: The (Burning) Case for a Green New Deal (Nova York: Simon and Schuster, 2019).
  3. Bal James Baldwin, The Fire Next Time (Nova York: Dial, 1963).
  4. IPCC, Quecemento global de 1.5ºC (Xenebra: IPCC, 2018).
  5. John Haltiwanger, «Esta é a plataforma que lanzou Alexandria Ocasio-Cortez, unha socialista demócrata de 29 anos, para se converter na muller máis nova elixida para o Congreso», Business Insider, 4 de xaneiro de 2019.
  6. Greta Thunberg, Ninguén é demasiado pequeno para marcar a diferenza (Londres: Penguin, 2019), 19-24.
  7. Representante Alexandria Ocasio-Cortez, 116 ° Congreso, 1° período de sesións, Resolución 109 da Cámara, “Recoñecendo o deber do goberno federal de crear un novo acordo verde” (posteriormente denominada Resolución do novo acordo verde), 7 de febreiro de 2019, dispoñíbel en http://ocasio-cortez.house.gov.
  8. Klein, On Fire, 1-7.
  9. Thunberg, Ninguén é demasiado pequeno para marcar a diferenza, 61.
  10. Bernie Sanders, “The Green New Deal”, 22 de abril de 2019, dispoñíbel en http://berniesanders.com.
  11. 109, «Recoñecendo o deber do goberno federal de crear un novo acordo verde», lista de copatrocinadores dispoñíbel en http://congress.gov; S. Res. 59, «Recoñecendo o deber do goberno federal de crear un novo acordo verde», lista de copatrocinadores dispoñíbel en http://congress.gov.
  12. Eliza Barclay e Brian Resnick, “Canto de grande foi a folga climática global? Estimación de 4 millóns de persoas activistas”, Vox, 20 de setembro de 2019.
  13. «Transcrición: Discurso de Greta Thunberg á Cimeira de Acción Climática da ONU», NPR, 23 de setembro de 2019.
  14. IPCC, Informe especial sobre os océanos e a criosfera nun clima cambiante, Resumo para responsábeis de políticas (Xenebra: IPCC, 2019), 22-24, 33.
  15. Nicholas Stern, “Debemos reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro a cero neto ou enfrontar máis inundacións”, The Guardian, 7 de outubro de 2018; «Transcrición: Discurso de Greta Thunberg á Cimeira de Acción Climática da ONU». Polo xeral, suponse que o mundo debe manterse por baixo de 2ºC para evitar un punto de non retorno con respecto á relación humana co planeta. Pero cada vez máis a ciencia sinalou a 1.5ºC como o marcador. A maioría dos esquemas de mitigación climática recoñecidos polo IPCC hoxe supoñen un sobrepasamento temporal do límite de 1.5ºC (ou o límite de 2ºC) con emisións negativas, e logo eliminan o carbono da atmosfera antes de que ocorran os peores efectos. Pero esta estratexia, recoñécese cada vez máis que é peor que a ruleta rusa en termos de probabilidades estatísticas, e está máis chea de ilusións.
  16. http://systemchangenotclimatechange.org.Véxase tamén Martin Empson, ed., System Change Not Climate Change (Londres: Marcadores, 2019).
  17. Sobre a distinción entre acción climática e xustiza climática, ver Klein, On Fire, 27-28.
  18. March A marcha climática foi seguida uns días despois pola acción de Flood Wall Street, na cal os manifestantes se dedicaron á desobediencia civil pero carecían da forza dos números.
  19. Klein, On Fire, 27?-8.
  20. Thunberg, Ninguén é demasiado pequeno para marcar a diferenza, 16.
  21. Green Party US, Green New Deal Timeline, dispoñíbel en http://gp.org; Green New Deal Policy Group, A Green New Deal (Londres: New Economics Foundation, 2008); Larry Elliott, “Non se pode negociar co cambio climático”, The Guardian,  29 de outubro de 2007.
  22. Fried Thomas Friedman, «Unha advertencia do xardín», New York Times, 19 de xaneiro de 2007.
  23. Alexander C. Kaufman, “Que é o ‘New Deal verde’” Grist, 30 de xuño, 2018.
  24. PNUMA, Global Green New Deal (Xenebra: PNUMA, 2009).
  25. Green European Foundation, A Green New Deal for Europe (Bruxelas: Green European Foundation, 2009).
  26. David Milton, The Politics of US Labor (Nova York: Monthly Review Press, 1982).
  27. Alianza de xustiza climática, »Historia da Alianza de xustiza climática«.
  28. John Bellamy Foster, »Ecosocialismo e unha transición xusta«, MR Online, 22 de xuño de 2019; Alianza para a xustiza climática, »Transición xusta: un marco para o cambio«.
  29. Science for the People foi un dos principais defensores dun Novo Acordo Verde dos Pobos, incorporando unha transición xusta para os traballadores e as comunidades de primeira liña en lugar dos intentos de incorporar o Novo Acordo Verde á súa forma corporativa anterior. Ver Science for the People, » O novo acordo verde dos pobos» .
  30. Jill Stein, “Solucións para un país en problemas: os catro alicerces do New Deal verde”, Páxinas Verdes, 25 de setembro de 2012.
  31. Partido Verde, «Podemos construír un mañá mellor hoxe, é hora dun novo trato verde».
  32. Tessa Stuart, “O movemento Sunrise, a forza detrás do novo acordo verde aumenta os plans para 2020”, Rolling Stone, 1 de maio de 2019. Os activistas fundadores do Movemento Sunrise cortaran os seus dentes no movemento de desinvestimento de combustíbeis fósiles, particularmente nas universidades, que a decembro de 2018 afirma lograr facilitar $ 8 billóns en desinvestimentos. Con todo, os activistas déronse conta de que o seguinte paso era tratar de atacar o propio estado e cambiar o sistema a través dun New Deal verde. Klein, On Fire, 22.
  33. O Partido Verde moveuse explicitamente na dirección do ecosocialismo e patrocinou unha conferencia de ecosocialismo en Chicago o 28 de setembro de 2019. Ver Anita Ríos, “Conferencia do Partido Verde prepárase para a Conferencia sobre Ecosocialismo”, Informe da Axenda Negra, 10 de setembro de 2019.
  34. 109, «Recoñecendo o deber do goberno federal de crear un novo acordo verde».
  35. Sanders está completamente só entre os principais candidatos demócratas nas eleccións de 2020 na promoción dun verdadeiro New Deal verde. O «Plan para unha revolución de enerxía limpa e xustiza ambiental» de Joe Biden, presentado en xuño de 2019, evita por completo a insistencia do IPCC de que as emisións de dióxido de carbono deben reducirse en case un 50 por cento para 2030 para manterse por baixo de 1.5ºC e simplemente promete promover políticas que lograrán emisións netas cero para 2050, propoñendo gastar $ 1.7 billóns en combater o cambio climático durante dez anos. Elizabeth Warren asinou a Resolución Verde do Novo Decano, pero no seu «Plan de Enerxía Limpa», presentado en setembro de 2019, non vai máis aló de dicir que apoia unha mobilización de dez anos até 2030 co obxectivo de chegar a cero neto emisións de gases de efecto invernadoiro «canto antes. Ela propón un investimento de $ 3 billóns en dez anos. O seu plan exclúe calquera mención dunha transición xusta para traballadores ou comunidades de primeira liña.
  36. Sanders, «The Green New Deal».
  37. Aínda que a Resolución Green New Deal presentada por Ocasio-Cortez e Markey non aborda como se financiaría, a énfase estivo na creación de bancos públicos, a flexibilización cuantitativa verde e o financiamento deficitario baixo a utilización actual de baixa capacidade, unha visión apoiada pola teoría monetaria moderna. Desvíase deliberadamente do financiamento mediante impostos ás corporacións. Ellen Brown, “O segredo para financiar un novo acordo verde”, Truthdig, 19 de marzo de 2019.
  38. Historiador David Blight, citado en Ta-Nehisi Coates, »Slavery Made America», Atlantic, 24 de xuño de 2014.
  39. Ben Caldecott et al., Stranded Assets: A Climate Risk Challenge (Washington DC: Banco Interamericano de Desenvolvemento, 2016).
  40. Naomi Klein, This Changing Everything: Capitalism vs. the Climate (Nova York: Simon and Schuster, 2014), 31-63.
  41. Klein, On Fire, 261; JF Mercure et al., “Impacto macroeconómico dos activos de combustíbeis fósiles varados”. Nature Climate Change 8 (2018): 588-93.
  42. Klein, Isto cámbiao todo, 115-16.
  43. Nancy E. Rose, Put to Work (Nova York: Monthly Review Press, 2009).
  44. Klein, On Fire, 264.
  45. Kevin Anderson, “Debate sobre a base de escenarios de mitigación do cambio climático”, Natureza 16 de setembro de 2019; Zeke Hausfather, »Explicador: Como as ‘vías socioeconómicas compartidas’ exploran o cambio climático futuro«, Carbon Brief, 19 de abril de 2018.
  46. Estas deficiencias intégranse directamente nos SSP e mesmo nos IAM. Ver Oliver Fricko et al., “A cuantificación de marcadores da ruta socioeconómica compartida 2: un escenario intermedio para o século XXI”, Global Environmental Change 42 (2017): 251?67. Para unha avaliación crítica xeral, ver Jason Hickel e Giorgos Kallis, “É posíbel o crecemento verde?”, Nova Economía Política, 17 de abril de 2019.
  47. Kevin Anderson e Glen Peters, «O problema coas emisións negativas», Science 354, no. 6309 (2016): 182?83; European Academies Science Advisory Council, Negative Emission Technologies: What Role in Meeting Paris Goal Targets, EASAC Policy Report 35 (Ache, Alemaña: Academia Nacional de Ciencias de Alemaña, 2018).
  48. Ver John Bellamy Foster, “Facer a guerra no planeta”, Monthly Review 70, no. 4 (setembro de 2018): 4?6.
  49. Anderson, «Debate sobre a base dos escenarios de mitigación do cambio climático».
  50. IPCC, Quecemento global de 1.5ºC, 16, 96.
  51. Anderson «Debatendo a base dos escenarios de mitigación do cambio climático».
  52. Ver John Bellamy Foster, Brett Clark e Richard York, The Ecological Rift (Nova York: Monthly Review Press, 2010), 169-82.
  53. IPCC, Quecemento global de 1.5ºC, 15-16, 97; Jason Hickel, »A esperanza no corazón do informe do cambio climático apocalíptico«, Política exterior, 18 de outubro de 2018. Véxase tamén Arnulf Grubler, «Un escenario de baixa demanda de enerxía para cumprir o obxectivo de 1,5ºC e os obxectivos de desenvolvemento sustentábel sen tecnoloxías de emisión negativa», Nature Energy 3, no. 6 (2018): 512?27; Joeri Rogelj et al., “Escenarios cara á limitación do aumento da temperatura media global por baixo de 1.5ºC”, Nature Climate Change 8 (2018): 325-32; Christopher Bertram e col. »As políticas específicas poden compensar a maioría dos riscos de sustentabilidade aumentados en escenarios de mitigación de 1.5ºC«, Cartas de investigación ambiental, no. 6 (2018).
  54. Ick Hickel e Kallis, «É posíbel o crecemento verde?».
  55. Bernal, A liberdade da necesidade (Londres: Routledge e Kegan Paul, 1949).
  56. Ver John Bellamy Foster, «Ecology», en The Marx Revival, ed. Marcelo Musto (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), 193.
  57. Klein, On Fire, 264.
  58. Ver Paul A. Baran e Paul M. Sweezy, Monopoly Capital (Nova York: Monthly Review Press, 1966).
  59. John Bellamy Foster, »A ecoloxía da economía política marxista«, Monthly Review 63, no. 4 (setembro de 2011): 1-16; Fred Magdoff e John Bellamy Foster, O que todo ecoloxista necesita saber sobre o capitalismo (Nova York: Monthly Review Press, 2011), 123-44; William Morris, Noticias de ningures e escritos e deseños seleccionados (Londres: Penguin, 1962): 121-22.
  60. Kevin Anderson e Alice Bows, “Máis aló do cambio climático ‘perigoso’: escenarios de emisión para un mundo novo”, Philosophical Transactions of the Royal Society 369 (2011): 20-44.
  61. Para unha discusión sobre a situación ecolóxica actual no Sur Global e a súa relación co imperialismo, ver John Bellamy Foster, Hannah Holleman e Brett Clark, »Imperialismo no Antropoceno«, Monthly Review 71, no. 3 (xullo-agosto de 2019): 70?88. Sobre o concepto do proletariado ambiental, véxase Bellamy Foster, Clark e York, The Ecological Rift, 440-41.
  62. O tema de China e a ecoloxía é complexo. Ver John B. Cobb (en conversación con Andre Vltchek), China and Ecological Civilization (Yakarta: Badak Merah, 2019); David Schwartzman, “China e as perspectivas dunha civilización ecolóxica global”, Clima e capitalismo, 17 de setembro de 2019; Lau Kin Chi, »Unha perspectiva subalterna sobre a crise ecolóxica de China«, Revisión mensual 70, no. 5 (outubro de 2018): 45-57. Sobre o concepto de civilización ecolóxica e a súa relación con China, ver John Bellamy Foster, »A crise do sistema terrestre e a civilización ecolóxic «, International Critical Thought 7, no. 4 (2017): 439-58.
  63. Naomi Klein, “Só un New Deal verde pode apagar os lumes do ecofascismo”, Intercept, 16 de setembro de 2019.
  64. Roy Bhaskar, Reclamando a realidade (Londres: Routledge, 2011), 74-76.
  65. Bhaskar, Reclamando a realidade, 76-77, 92-94.
  66. Karl Marx, Dezaoito brumario de Luís Bonaparte (1852, repr, Nova York:. International Publishers, 1963): 15.
  67. Karl Marx, O Capital, vol. 1 (Londres: Penguin, 1976), 283.
  68. Ver Ian Angus, Facing the Anthropocene (Nova York: Monthly Review Press, 2016), 175-91.
  69. Klein, On Fire, 90-91; Karl Marx, O Capital, vol. 3 (Londres: Penguin, 1981), 949.
  70. William James, »Propondo o equivalente moral da guerra» (discurso, Universidade de Stanford, 1906), dispoñíbel en liña en Lapham’s Quarterly.

_____________________________________________________________________________

 

[Artigo tirado do sitio web Observatorio de la crisis, do 6 de decembro de 2019]