A OTAN e as novas ameazas para se autoxustificar

Nacho Ibáñez - 22 Xun 2022

A hexemonía militar e ideolóxica estadounidense no mundo deixou de existir, e as novas potencias emerxentes deron lugar a un mundo multipolar. A organización atlántica sinala a Rusia e China como principais "competidores estratéxicos", mais é este último o que preocupa

 "Hai un risco considerábel de que desaparezamos xeopoliticamente", dixo o presidente francés, Emmanuel Macron, hai máis de dous anos. Nese momento, o presidente dos Estados Unidos, Donald Trump, estaba cada vez máis preto do seu homólogo ruso, Vladimir Putin, mentres criticaba con vehemencia os países da Alianza Atlántica por incumpriren o seu compromiso de dedicar o 2% do PIB aos seus exércitos.

 Agora, a guerra de Ucraína serviu de estímulo para revitalizar a alianza, volvendo á retórica bélica que caracterizou a organización. A OTAN precisa de inimigos que xustifiquen a súa existencia e os beneficios millonarios da industria armamentística, e coa invasión rusa conseguiu un argumento perfecto para defender a súa axenda ante a opinión pública.

 A próxima cimeira de Madrid da semana que vén debería servir para definir a estratexia a seguir nos próximos anos, mais a axenda “OTAN 2030” presentada en 2019, estabeleceu as prioridades da alianza para garantir que “a OTAN debe seguir sendo forte militar e politicamente e adoptar un enfoque máis global". Tamén declaraba como ameazas o terrorismo, os ciberataques, as tecnoloxías disruptivas, o cambio climático e o desafío de Rusia e China á orde internacional". O obxectivo non declarado é prepararse para seguir sendo a garantía da continuidade do capitalismo e do liberalismo económico.

Incremento extraordinario do orzamento militar

 En palabras do Representante Permanente do Estado Español ante a OTAN, Miguel Ángel Fernández-Palacios, hai que esperar un futuro próximo que "será moi semellante á combinación da Guerra Fría e a Guerra Clásica". E a guerra, sexa para atacar ou disuadir, precisa de armas. Neste contexto, os países da alianza prepáranse para este escenario, e nos últimos meses case todos anunciaron un aumento dos seus orzamentos militares. Cómpre sinalar que, mesmo antes da guerra en Ucraína, o gasto militar nos 30 países da OTAN representaba o 64% do total mundial, e as exportacións de armas caeron un 76%.

 O caso máis paradigmático é se cadra o de Alemaña. O chanceler socialdemócrata Olaf Scholz anunciou recentemente a creación dun fondo especial de 100.000 millóns de euros para as Forzas Armadas, e un aumento do orzamento militar anual de mesmo máis do 2% do PIB. Con iso, deberíase converter no terceiro país con maior orzamento militar, a pesar de ser o décimo sexto en poboación. Empresas de armamento alemás como Rheinmetall, Hensoldt ou Heckler & Kock serán as principais beneficiarias, mentres que o país reabriu o debate sobre o servizo militar obrigatorio.

 O Estado español non quere quedar atrás, e busca presentarse ante os seus socios como un aliado fiábel. O presidente do Executivo, Pedro Sánchez, considera que "ante novas ameazas para unha orde internacional creada baixo os valores de igualdade, liberdade e xustiza" é necesario "reforzar a nosa capacidade de disuasión" a través da modernización das nosas forzas armadas "e" aumento do investimento en defensa". O Ministerio de Defensa xa solicitou un incremento de 3.000 millóns de euros no seu orzamento, que se concedería como crédito extraordinario. A ministra da área, Margarita Robles, non dubidou en xustificalo, asegurando que investir en Defensa supón "investir en emprego".

 Porén, a política de crecemento militar non pasa só por aumentar as partidas económicas, senón tamén por se expandir. A previsíbel entrada de Suecia e Finlandia na organización atlántica busca situarse aínda máis preto de Rusia e estabelecer bases militares a poucos quilómetros, ademais de dificultar o seu acceso ao Ártico, un territorio estratéxico de primeiro nivel para a súa economía. O argumento disuasorio aquí parece máis falaz que nunca.

 Ademais, ambos os países son socios estratéxicos da OTAN desde hai anos e participan regularmente en adestramentos militares conxuntos. Turquía anunciou a prohibición de novos membros se non rompen o embargo á venda de armas imposto a Ankara en resposta á invasión de Afrin en 2019 e esixe que as YPG/YPJ sexan declaradas organización terrorista, entre outras demandas. Mais o líder turco, Recep Tayyip Erdogan, sabe que el só non poderá impedir a entrada destes países, e busca eliminar posíbeis atrancos nunha nova invasión de Rojava e ser forte ante as cruciais eleccións de 2023.

Medo a China

 Aínda que os medios falan diso todos os días, a ameaza da invasión rusa non é, polo de agora, a principal obsesión da OTAN. A hexemonía militar e ideolóxica estadounidense no mundo deixou de existir, e as novas potencias emerxentes deron lugar a un mundo multipolar. A organización atlántica sinala a Rusia e China como principais "competidores estratéxicos", mais é este último o que preocupa. A Guía de Seguridade Estratéxica da Casa Branca, publicada este ano pola Casa Branca, afirma que China "é o único competidor potencial capaz de combinar o seu poder económico, militar e tecnolóxico para se converter nun desafío sostido para un sistema internacional aberto e estábel".

 O crecemento económico e comercial de China preséntase como unha ameaza para o capitalismo global liderado polos Estados Unidos, o que leva tanto os Estados Unidos como a Unión Europea a declaralo "competidor sistémico". O próximo Concepto Estratéxico que se aprobe na cimeira de Madrid debería especificar cal é esta ameaza para a OTAN, xa que esta organización se limita teoricamente ao ámbito militar.

 Para xustificar esta denominación, o informe da OTAN 2030 fai referencia ao alcance global das capacidades militares chinesas, aludindo tanto á posesión de mísiles intercontinentais como ao espazo e ao ciberespazo. Tamén subliñou a importancia de supervisar a rede de infraestrutura dixital (rede 5G) e física (portos, aeroportos) que China está a construír en todo o mundo, para evitar posíbeis implicacións de seguridade nos países aliados.

 E aínda que a propaganda apunta a China como unha ditadura irrespectuosa dos dereitos humanos e unha ameaza aos valores democráticos universais, Estados Unidos está do seu lado. Creado en 2007 pero revivido recentemente, o Quad é un foro estratéxico de cooperación militar que inclúe os Estados Unidos, Australia, Xapón e a India, os dous últimos grandes rivais rexionais de Pequín. Ademais, segundo os datos do Conflict Management and Peace Science Journal, Xapón é o país con número maior de bases militares estadounidenses (42) e Corea do Sur o terceiro (30), cun total de máis de oitenta mil efectivos.

 O ministro de Asuntos Exteriores chinés, Wang Yi, cre que a estratexia estadounidense na rexión Asia-Pacífico é "crear unha rama da OTAN" nese territorio. É imprevisíbel en que vai derivar esta política belixerante dos Estados Unidos contra China, pero, polo momento, prepárase para o que poida vir. Este mesmo ano anunciou un incremento do 7,1% no orzamento militar, e chegou a acordos de cooperación militar con países como as Illas Salomón.

 Moitos países da alianza atlántica ven esta escalada de guerra con preocupación, e non todos comparten esta políticas. A competencia militar podería levar a Washington a invocar o artigo 4 do Tratado, que outorga aos seus membros o dereito a convocar consultas se a súa integridade territorial, a súa independencia política ou a súa seguridade se ve ameazada. Ademais, as obrigas de defensa mutua dos Estados Unidos con determinados países asiáticos poderían levar a un enfrontamento directo con China no caso dunha agresión de China, polo que os aliados da organización atlántica se verían obrigados a intervir aínda que o famoso artigo 5 do Tratado só se refire a un ataque a territorio europeo ou americano.

Os movementos migratorios como ameaza

 O foco en China tamén debe estar en consonancia co obxectivo da OTAN de adoptar un enfoque máis global. Coa desintegración da Unión Soviética, a organización ve a caída do inimigo que xustificaba a súa existencia, e adopta o planeta enteiro como o seu radio de acción. Os Balcáns, Afganistán e Libia xa sufriron as consecuencias, pero desde hai tempo os Aliados tamén se centraron máis no sur.

 Consideran o Sahel como "un territorio de extraordinaria importancia estratéxica" para Europa e o Mediterráneo, e a fraxilidade de determinados estados, o terrorismo ou a migración como un desafío para a súa propia seguridade. Ademais, os aliados ven con preocupación como Rusia no eido militar (principal exportador de armas a África, mercenarios do grupo Wagner...) e China, comercial e económicamente, están fortemente posicionadas no continente que os estados europeos repartiran hai pouco máis dun século.

 Especialmente preocupante é poñer terrorismo e migración no mesmo saco. A agrupación naval Standing OTAN Maritime Group 2, formada por diferentes buques de guerra, navega polo Mediterráneo en tarefas de vixilancia e, desde 2015, recoñece ter intensificado os servizos de intelixencia e recoñecemento, co fin de vixiar os movementos migratorios e proporcionar información aos gardacostas turcos, gregos e á Axencia Europea de Fronteiras coñecida como Frontex. Tamén conta cunha base militar en Sigonella (Sicilia), desde onde avións non tripulados patrullan o Mediterráneo para controlar as embarcacións do norte de África.

 Pola súa banda, o Estado español xa mostrou interese en que a próxima cimeira de Madrid sirva para endurecer aínda máis a política migratoria e os principios dunha "Europa forte", e sinala a migración irregular como unha “ameaza híbrida”. Segundo o ministro de Asuntos Exteriores español, José Manuel Albares, o "flanco sur" pode necesitar unha "reacción defensiva da OTAN ao igual que o flanco oriental (Rusia)". Espérase que os fortes episodios de fame no continente provoquen a migración de miles de persoas nos próximos meses, e o auxe das ideoloxías racistas promovidas por partidos de extrema dereita en case todos os países da alianza, obriguen a estes a anticiparse militarizando as fronteiras cada vez máis ao sur.

 De todo o exposto se desprende que a existencia da OTAN nos próximos anos está máis que garantida e, previsibelmente, o que é de esperar é que o clima bélico non aumente. A alianza busca adaptarse á crecente competencia xeoestratéxica, e o método que coñece é a través das armas. A Cimeira de Madrid terá que marcar a liña estratéxica da próxima década, ante un futuro que a propia organización prevé que sexa "máis imprevisíbel, máis disputado e máis perigoso".

 

[Artigo tirado do sitio web catalán Directa, do 22 de xuño de 2022]