As tendencias do capital no século XXI, entre o «estancamento secular» e a guerra

O empeoramento das relacións de forza económicas e a necesidade de manter, a pesar deste devalar, a influencia xeopolítica levan os Estados Unidos cara á guerra. Unha guerra que ás veces se libra directamente, como en Iraq, e ás veces indirectamente, como en Ucraína. Na guerra actual, o verdadeiro obxecto de disputa é a influencia xeopolítica dos EUA e, a través dela, a capacidade do dólar para se manter como moeda de cambio e de reserva do mundo

 A realidade xeopolítica de principios do século XXI débese estudar a partir da categoría de modo de produción. Esta categoría define os mecanismos de funcionamento do capital en xeral, facendo abstracción das economías e os Estados individuais. Por iso, debemos interrelacionar a categoría de modo de produción coa de formación económico-social historicamente determinada, que nos dá a imaxe dos estados individuais e as relacións entre eles nun momento dado.

 Ademais, o noso enfoque debe ser dialéctico, é dicir, baseado na análise das tendencias da realidade económica e política. Estas tendencias non son lineais, senón que con frecuencia se contradín con outras. Só o estudo das distintas tendencias en conflito nos pode permitir esbozar posíbeis escenarios futuros.

1. O «estancamento secular»

 A economía capitalista mundial entrou nunha fase de «estancamento secular». Esta definición foi formulada en 2014 por Laurence H. Summers, destacado economista estadounidense, Secretario do Tesouro baixo a administración Clinton e Reitor da Universidade de Harvard. Summers tomou prestado o termo «estancamento secular» do economista Alvin Hansen, que o acuñou durante a Gran Depresión dos anos 30, iniciada coa crise da bolsa de 1929. O actual «estancamento secular», en troca, comezou coa crise de 2007-2009, que seguiu ao estouro da burbulla das hipotecas de alto risco.

 O «estancamento secular» consiste nun crecemento do PIB moi baixo, moi por baixo do potencial. Segundo Summers, o baixo crecemento débese á redución do investimento de capital. Á fin e ao cabo, o crecemento anterior á crise das subprime debeuse sempre a unha política fiscal e monetaria excesivamente expansiva, baseada no mantemento duns tipos de xuros moi baixos por parte da Fed, o banco central estadounidense. En esencia, sinala Summers, non houbo un só período no últimos quince ou vinte anos no que se producise un crecemento satisfactorio en condicións financeiras sostíbeis. Así e todo, este problema non só afectou a Estados Unidos, senón tamén á zona do euro e a Xapón.

 O que Summers escribiu en 2014 foi confirmado polo que sucedeu até hoxe. O crecemento do PIB reduciuse en todas as partes, e en 2020 produciuse a recesión máis grave desde o final da Segunda Guerra Mundial como consecuencia da pandemia. Porén, a desaceleración foi máis pronunciada nos principais países avanzados e menos marcada nalgúns países emerxentes. Este fenómeno pódese observar comparando os países do G7 (Estados Unidos, Xapón, Alemaña, Reino Unido, Francia, Italia e Canadá) cos BRICS (China, A India, Brasil, Rusia e Sudáfrica), tanto no período anterior á crise das hipotecas subprime, entre 1980 e 2007, como no período posterior, entre 2007 e 2021 (Táboa 1).

Táboa 1. Crecemento medio anual do PIB do G7 e BRICS (en %)

^{*Para Rusia 1992-2007, para Sudáfrica 1993-2007}

^{Fonte: IMF, World Economic Outlook (abril 2022)}

 O crecemento dos países da Tríade, que inclúe as tres áreas historicamente dominantes do capitalismo mundial, América do Norte, Europa Occidental e Xapón, xa era inferior ao dos BRICS no período 1980-2007,  mais despois de 2007 reduciuse á metade. Estados Unidos, por exemplo, rexistrou un crecemento medio anual do 3,1% entre 1980 e 2007, que se reduciu á metade, até o 1,5%, en 2007-2021. Doutra banda, China e A India mostran un crecemento moito maior que o de Estados Unidos durante o período 1980-2007, un 10,1% e un 6,1% de media anual, respectivamente. Durante o período 2007-2021, o crecemento de China e India diminúe, pero moito menos que o dos EUA, até o 7% e o 5,5% anual de media respectivamente, permanecendo moi por riba dos EUA.

 Aínda peor, en comparanza cos Estados Unidos, é o crecemento de Xapón e Europa Occidental. O crecemento de Xapón durante o período 1980-2007 foi do 2,5% anual de media, é dicir, catro veces menos que o de China e menos da metade do da India, caendo a cero durante o período 2007-2021 (+0,1%). Europa occidental (Alemaña, Reino Unido, Francia e Italia), que no período 1980-2007 rexistrara un crecemento inferior ao de Estados Unidos, sufriu un estancamento real no período 2007-2021 cun crecemento medio anual inferior ao 1%, o que, no que respecta a Italia, se traduce nun descenso do -0,5% de media anual.

 Como dixemos, a crise de 2020 fixo que o PIB se contraese a niveis nunca vistos no período posterior á Segunda Guerra Mundial. Para combatelo, os bancos centrais, empezando pola Fed e o BCE, baixaron o custo do diñeiro até chegar a zona negativa e, ao mesmo tempo, os gobernos puxeron en marcha grandes políticas fiscais expansivas. Non é casualidade que, ao comezar a pandemia, Draghi sostivese que o crecemento da débeda e o déficit públicos era unha necesidade, como na guerra, e xa non o mal absoluto que había que evitar custar o que custar con políticas de austeridade. A economía, impulsada polas políticas expansivas, repuntou en 2021, pero en 2022 o crecemento xa se reduciu. Así, non só se confirma o «estancamento secular», senón que se albisca un escenario aínda peor: o axuste dun baixo crecemento e unha alta inflación, a chamada «estanflación». O máis grave é que, para combater a inflación, os bancos centrais, en particular a Reserva Federal de Estados Unidos e o BCE, decidiron aumentar o custo do diñeiro e reducir os seus programas de compra de bonos públicos. Trátase da fin das políticas monetarias expansivas, o que provocará unha retardación da recuperación e, segundo as previsións do Fondo Monetario Internacional, unha probábel recesión en 2023.

 Volvendo a Summers, do seu razoamento despréndese que o verdadeiro problema da economía mundial non radica na falta de liquidez, senón no seu exceso: as crises financeiras son consecuencia da sobreabundancia ou sobreacumulación de capital produtivo. Unha sobreabundancia que é relativa, é dicir, determinada pola incapacidade das empresas privadas para empregala de forma rendible. A caída do tipo de xuro real crea repetidas burbullas bolsistas que estouran e conducen a unha situación recorrente de inestabilidade financeira que se estende ao conxunto da economía. A economía capitalista está así atrapada no círculo vicioso da recesión, as políticas monetarias e fiscais expansivas, a creación de burbullas, o estouro destas e a recaída na recesión.

 O estancamento, por tanto, parece ser unha característica «secular», é dicir, a longo prazo, da economía capitalista, especialmente nos seus picos máis avanzados, a Tríade. Chegados a este punto, xorde a pregunta: como resolver este «estancamento secular»? A resposta de Summers é que hai que aumentar o investimento, pero isto non é posíbel a menos que se produza unha condición nada esperada: «é certamente posíbel que algúns acontecementos exóxenos interveñan para aumentar o gasto e estimular o investimento. Pero, deixando de lado a guerra, non semella claro cales poderían ser eses acontecementos«^[1]. Así pois, só unha guerra e, en particular, unha guerra a gran escala como a mundial, podería sacar a economía dos países avanzados dos baixíos nos que se está afundindo. Á fin e ao cabo, iso é o que ocorreu no anterior «estancamento secular», o dos anos 30. Non foi o New Deal, lanzado polo presidente Franklin D. Roosevelt, o que resolveu a Gran Depresión. Roosevelt, senón o gasto masivo da guerra e o investimento na reconstrución, tras a enorme destrución da Segunda Guerra Mundial, o que provocou a recuperación da economía e deu lugar á expansión do «Gloriosos Trinta», até a crise dos anos 74-75.

2. A caída tendencial da taxa de ganancia e o colapso do capitalismo

 Segundo Marx, a tendencia típica do modo de produción capitalista é a diminución da parte do capital gastada en forza de traballo (capital variábel) en relación coa parte gastada en medios de produción e materias primas (capital constante). Noutras palabras, hai un aumento progresivo da composición orgánica do capital, é dicir, un aumento da parte do capital constante en relación coa do capital variábel. O feito é que só o capital variábel, a forza de traballo, produce plusvalía. Diso dedúcese que a igualdade de explotación da forza de traballo (é dicir, coa mesma taxa de plusvalía), a cantidade de plusvalía tende a diminuír en relación co capital total investido. Dado que a taxa de ganancia vén dada pola relación entre a plusvalía e o capital total, existe unha tendencia á baixa da taxa de ganancia.

 Isto crea unha sobreacumulación de capital. Isto significa que se acumulou demasiado capital en medios de produción, en comparanza coa capacidade de xerar unha taxa de beneficio adecuada ás necesidades dos capitalistas. Cando a sobreacumulación se produce nos principais sectores da economía, hai unha sobreacumulación xeral. Neste punto, os capitalistas, en ausencia dunha taxa de beneficio elevada, reducen o investimento. Ao mesmo tempo, a competencia entre os capitais individuais vólvese máis desapiadada, e os capitais menos fortes sucumben, xerando a morte de empresas. Como consecuencia de todo iso, prodúcese unha contracción da produción xeral, que dá lugar a crise e recesións.

 Dado que o aumento da composición orgánica é máis forte nos países máis desenvolvidos desde o punto de vista capitalista, a caída da taxa de beneficio tende a se producir con máis forza nestes países. Por esta razón, a taxa de crecemento do PIB é menor nos países capitalistas máis desenvolvidos e maior nos menos desenvolvidos. A retardación do crecemento ou o colapso da produción, no curso das crises, tamén se produce con maior intensidade nos países máis avanzados, como vimos anteriormente na comparanza a longo prazo entre os países do G7, capitalistamente máis desenvolvidos, e os países BRICS, capitalistamente menos desenvolvidos.

 Por suposto, o estouro das crises e as recesións pódese producir debido a determinados desencadeamentos, como o estouro dunha burbulla financeira, a escaseza ou o aumento do prezo de determinadas materias primas ou compoñentes ou produtos semiacabados, ou debido a factores exóxenos á economía, como unha guerra ou sancións económicas ou unha pandemia. Ademais, as crises poden xurdir debido a un desequilibrio entre un exceso de bens producidos e a estreiteza do mercado de absorción. Con todo, trátase de causas continxentes que prenden a mecha do verdadeiro material explosivo subxacente, a saber, a sobreacumulación de capital e a caída da taxa de ganancia. A crise xeral remóntase sempre a esta tendencia típica do modo de produción capitalista.

 Porén, a caída da taxa de beneficios é unha tendencia, importante si, mais unha tendencia. Marx escribiu que o problema teórico para os economistas non é tanto entender por que a taxa de ganancia cae, senón entender por que tal tendencia non é máis rápida e acentuada, resultando no colapso do sistema. En esencia, di Marx, «deben intervir influencias antagónicas que obstaculizan ou anulan a aplicación da lei xeral, dándolle o carácter de simple tendencia; e é por esta razón pola que á caída da taxa xeral de ganancia denominámola tendencial»^[2].

 No seu momento, Marx sinalou as seguintes influencias antagónicas: o aumento do grao de explotación do traballo; a redución dos salarios por baixo do seu valor; a caída do prezo do capital constante; a superpoboación relativa, que leva á creación dun exército industrial de reserva, é dicir, unha masa de desempregados, que, ao exerceren unha presión competitiva sobre os ocupados, permite a caída dos salarios. Entre os factores máis importantes está, pois, o comercio exterior: tanto a exportación de bens excedentes, provocada polo aumento da capacidade produtiva do capital, como a exportación de capital aos países periféricos, onde a taxa de ganancia é maior debido ao menor desenvolvemento capitalista e a man de obra se explota máis intensamente. Podemos observar como as mesmas causas que producen a caída da taxa de beneficio determinan tamén os factores que a contrarrestan. En efecto, o desenvolvemento tecnolóxico que leva á substitución da forza de traballo polas máquinas, é dicir, á substitución do capital variábel polo capital constante, se, por unha banda, conduce ao aumento da composición orgánica, por outra, xera o aumento da explotación do traballador individual e a creación do exército industrial de reserva.

 Estas tendencias antagónicas, nas que Marx fixo fincapé na súa época, seguen vixentes hoxe en día. Así e todo, desde Marx até os nosos días o capitalismo desenvolveuse enormemente: a sobreacumulación de capital creceu até un nivel tan alto que, de feito, o capitalismo xa colapsaría se non se desen novas condicións. Entre elas está a guerra mundial: sen a Segunda Guerra Mundial, o capitalismo podería non existir hoxe. Logo está a financeirización, que permite, a través de toda unha serie de inventos especulativos, obter beneficios sen pasar pola produción de bens. En verdade, a financeirización tamén é sinalada por Marx, aínda que na súa época non chegara aos seus extremos actuais. Por último, está a intervención directa do Estado para apoiar a economía capitalista. Debido ao aumento do gasto público, a débeda pública engrosouse até niveis nunca vistos en tempos de paz, precisamente porque ao longo das décadas, especialmente desde os «gloriosos anos trinta», o Estado asumiu a tarefa de ser unha muleta do capitalismo.

 Porén, estes novos factores antagónicos teñen fortes limitacións: as finanzas e a débeda, pública e privada, máis aló de certo nivel representan un forte factor de inestabilidade e crise. Ademais, o capital xa explotou todas as pancas que, segundo Marx, ten á súa disposición, desde a compresión salarial até o uso do exército industrial de reserva e a exportación de capital dos países capitalistamente máis desenvolvidos aos menos desenvolvidos. Unha maior acentuación da compresión salarial só agrava a crise a longo prazo. Para iso, entra en xogo o aspecto da destrución creativa: a destrución da capacidade produtiva, que permite reducir a sobreacumulación de capital e reactivar a produción de beneficios. As propias crises son un factor de redución da sobreacumulación mediante a destrución de capital, en forma de eliminación de empresas e de centralización, mediante fusións e adquisicións, das que quedan. Pero é sobre todo a guerra mundial a que paira no fondo como elemento de redefinición das condicións de acumulación a través da destrución do capital.

 Se a caída da taxa de beneficio non tivese tendencias compensatorias, o modo de produción capitalista derrubaríase sobre si mesmo. Pero, como vimos, este non é o caso. Con todo, para Marx, a caída da taxa de beneficio demostra o «carácter estreito, simplemente histórico e transitorio do modo de produción capitalista: demostra que non é en absoluto o único modo de produción capaz de xerar riqueza, senón que, pola contra, chegando a un determinado punto, entra en conflito co seu propio desenvolvemento ulterior»^[3]. A tendencia ao colapso do capitalismo é cada vez máis evidente e acentuada, aínda que non é posíbel pensar nun colapso automático. Hai que ver que inventa o capital para volver facer avanzar o seu ‘redde rationem’. Ademais da carta da guerra, o capital parece querer xogar a carta da transición ecolóxica. O paso ás fontes de enerxía renovábeis e as transformacións radicais, como o cambio do motor de combustión interna polo motor eléctrico, son ferramentas para reducir a sobreprodución de capital e mercadorías co fin de aumentar os beneficios.

3. Mudanzas nas relacións de poder globais

 Como escribiu Lenin, o capitalismo concreto, é dicir, o formado por un conxunto de formacións socioeconómicas, caracterízase por un crecemento desigual^[4]. As potencias hexemónicas que son «máis antigas» en termos de desenvolvemento capitalista tenden a crecer menos, mentres que as «máis novas» tenden a crecer máis rápido. En consecuencia, as relacións de poder económico tenden a se inclinar a favor destes últimos. Nalgún momento, as novas relacións de poder económico entran en conflito coas relacións políticas existentes, xerando unha tendencia á guerra.

 A historia do capitalismo pódese ler como unha sucesión de ciclos económicos, máis ou menos seculares, que ven a prevalencia, de cando en vez, dunha potencia hexemónica, ao redor da cal se determina a acumulación do capital mundial. Trátase da teoría dos «ciclos seculares», ideada por Giovanni Arrighi, que define catro ciclos seculares do capitalismo, desde o século XVII até o XXI: o hispano-xenovés, o holandés, o británico e, finalmente, o estadounidense^[5]. O poder económico sempre vai da man do poder político-militar: en cada ciclo os estados hexemónicos son cada vez máis grandes e poderosos militarmente. Os ciclos seculares divídense en dúas partes: unha baseada na produción material e outra nas finanzas. Até certo punto os estados hexemónicos son prevalentes desde o punto de vista da produción material, logo esta prevalencia pérdese, debido á sobreacumulación de capital, e, entón, prevalece o aspecto financeiro do control dos fluxos de capital. Mais o crecemento dos beneficios impulsado polas finanzas tamén fracasa nalgún momento e, entrementres, xorden outros poderes que desafían o poder hexemónico. Prodúcese así un período de caos ao final do cal, de novo tras unha guerra xeral, a antiga potencia hexemónica é substituída por unha nova potencia, ao redor da cal se renova o ciclo de acumulación capitalista.

 A finais do século XIX e principios do XX, Gran Bretaña viuse superada na produción e exportación de bens por dúas potencias emerxentes, Alemaña e sobre todo Estados Unidos. A Primeira e a Segunda Guerra Mundial líbranse pola hexemonía mundial. Ao final da loita, Alemaña é derrotada, pero Gran Bretaña vese obrigada a ceder o papel de primeira potencia a Estados Unidos.

 Porén, nin sequera Estados Unidos escapa ás leis da historia, incorrendo nunha decadencia que se manifesta nun crecemento decrecente e unha drástica diminución da súa cota de PIB e das exportacións mundiais. De feito, hoxe en día, a decadencia tamén se pode ver nos outros países que, xunto con Estados Unidos, forman parte do chamado Occidente, a saber, Europa Occidental e Xapón. Como xa lle ocorreu a Gran Bretaña, hoxe en día Estados Unidos e os demais países centrais sofren a forte competencia dalgúns países emerxentes, especialmente China (Gráfico 1).

Gráfico 1 – Participación dos principais países no PIB mundial (en paridade de poder adquisitivo; en %)

As tendencias do capital no século XXI

 De feito, se consideramos o PIB en paridade de poder adquisitivo, China superou a Estados Unidos xa en 2016. Nos últimos trinta anos, entre 1991 e 2021, China pasou do 4,3% do PIB mundial ao 18,6%, mentres que Estados Unidos pasou do 21% ao 15,7%^[6]. A cota da India tamén creceu do 3,4% ao 7%, mentres que a doutros países centrais, aliados de Estados Unidos, diminuíu. Por exemplo, Xapón pasou do 9,2% ao 3,8% e Alemaña do 6% ao 3,3%. Tamén se observa un descenso similar na proporción de produtos manufacturados nas exportacións mundiais. Entre 1991 e 2021, Estados Unidos pasou dunha cota do 12% ao 7,9%, mentres que China pasou do 2% ao 15,1%. A India pasa do 0,5% ao 1,8%, mentres que Xapón baixa do 9% ao 3,4% e Alemaña do 11,5% ao 7,3%. Porén, hai que ter en conta que en termos de PIB per cápita (sempre en paridade de poder adquisitivo), China segue estando moi por detrás de Estados Unidos, aínda que creza enormemente nos últimos vinte anos. O PIB per cápita de China representaba o 3,8% do de Estados Unidos en 1991 e o 27,8% en 2021, mentres que o da India era do 4,1% en 1991 e do 10,3% en 2021.

 Basicamente, podemos observar que as relacións de poder mundial no plano económico mudaron e que, por primeira vez en aproximadamente un século e medio, China recuperou o liderado no PIB mundial que tivera historicamente até a época das Guerras do Opio, a mediados do século XIX. Na fronte tecnolóxica, China tamén está a avanzar moito, desafiando a Estados Unidos tamén neste terreo. Con todo, estes últimos, aínda que xa non teñen a hexemonía sobre a produción e as exportacións mundiais, manteñen a hexemonía militar e financeira, grazas ao dólar.

4. O papel hexemónico do dólar e a súa tendencia á baixa

 Estados Unidos seguiu os pasos de Gran Bretaña, aínda que con importantes diferenzas, especialmente coa substitución da libra esterlina polo dólar como moeda mundial. Coa Primeira Guerra Mundial moitos países abandonaron o patrón ouro, imprimindo diñeiro masivamente para financiar os gastos militares. O Reino Unido, pola súa banda, mantivo a libra atada ao ouro para preservar o seu papel de moeda mundial, pero viuse obrigado, por primeira vez na súa historia, a pedir diñeiro prestado ao estranxeiro. O Reino Unido e outros países aliados convertéronse así en debedores dos Estados Unidos, aos que pagaron en ouro. Deste xeito, Estados Unidos converteuse no principal posuidor de reservas de ouro ao final da guerra. Os demais países, privados das súas reservas de ouro, xa non podían volver ao patrón ouro. En 1931, o Reino Unido tamén abandonou finalmente o patrón ouro e o dólar substituíu a libra esterlina como moeda de reserva mundial.

 Porén, só coa Segunda Guerra Mundial o dólar viu consagrado o seu papel de moeda mundial grazas aos acordos de Bretton Woods (1944), nos que se decidiu abandonar o patrón ouro: as moedas mundiais xa non estarían vinculadas ao ouro, senón ao dólar, que á súa vez estaba vinculado ao ouro. En caso de demanda, os países acredores en dólares serían pagados polos Estados Unidos en ouro. Deste xeito, os bancos centrais dos países de Bretton Woods acumularon dólares en lugar de ouro. Así e todo, o sistema entrou en crise a finais dos anos sesenta, porque Estados Unidos, para financiar a guerra de Vietnam e os programas de benestar social internos, empezou a inundar o mercado con dólares. Preocupados pola desvalorización do dólar, os acredores estadounidenses comezaron a esixir que se lles pagase en ouro. Temendo perder as súas reservas de ouro, o presidente Richard Nixon desvinculou en 1971 o dólar do ouro. O dólar seguiu sendo a moeda mundial, pero coa vantaxe para Estados Unidos de que podía pagar as importacións e a débeda pública simplemente imprimindo dólares.

 O dólar segue sendo, até o de agora, o rei das divisas. Ademais de representar a maior parte das reservas mundiais de divisas, é a moeda de cambio no comercio internacional, debido a que a maioría dos produtos básicos, incluídos o petróleo e o gas, se mercan e venden maioritariamente en dólares. Non é casualidade que o status global do dólar na década de 1960 fose cualificado de «privilexio exorbitante» dos EUA polo Ministro de Finanzas francés Valery Giscard d’Estaing. A demanda mundial de dólares permitiu a Estados Unidos financiarse a baixo prezo, é dicir, pagando baixos tipos de xuros aos compradores dos seus bonos do Estado. Grazas a iso, desde 1968, Estados Unidos foi acumulando unha crecente e case ininterrompida débeda de comercio exterior. En 2021, a débeda comercial dos EUA(só bens) ascendeu á colosal suma de 1.182 billóns de dólares^[7], mentres que a débeda nacional alcanzou os 30,5 billóns de dólares en 2021, é dicir, o 133,3% do PIB e 2,7 billóns máis que no ano anterior^[8].

 A centralidade do dólar nos pagamentos internacionais tamén aumenta o poder de Estados Unidos para impor sancións financeiras. De feito, calquera transacción que tecnicamente toque chan estadounidense outorga a este país xurisdición legal e, por tanto, a capacidade de bloquear transaccións non desexadas. Con todo, as sancións teñen un efecto bumerán sobre o dólar, xa que levan os países afectados a utilizaren moedas alternativas ao dólar. A hexemonía do dólar foise erosionando desde hai un par de décadas, principalmente debido ao aumento do comercio a escala rexional e como resposta dos países que queren escapar do dominio da moeda estadounidense. Entre 1999 e 2021, as reservas en dólares dos bancos centrais caeron do 71% ao 59%^[9]. Ademais, hoxe en día o dólar representa o 40% das transaccións internacionais, o euro o 35%, a libra o 6% e o iuan o 3%^[10].

 A guerra en Ucraína acelerou esta tendencia. Rusia reaccionou ás sancións occidentais reorientando as exportacións de petróleo e gas que antes ían á#UE a outros países, como A India e China, e liquidando as transaccións xa non en dólares senón noutras moedas, como rublos, iuans e rupias. O uso do rublo estenderase tamén á comercialización doutros produtos típicos da exportación rusa, como os cereais destinados a Turquía, Exipto, Irán e Arabia Saudita. Ademais, China ten previsto pór a disposición de Rusia o Sistema de Pagamentos Interbancarios Transfronteirizos (Cips), o seu propio sistema de pagos internacionais alternativo a Swift, lanzado en 2015 para reducir a dependencia do dólar, internacionalizar a súa moeda (o iuan renminbi) e impulsar o seu uso entre os países que participan na Nova Ruta da Seda. China tamén asinou acordos con algúns países, como Turquía e Paquistán, para comerciar con mercadorías en iuans.

 A decisión de acceder ás esixencias de Rusia de ser pagada en moedas distintas do dólar e a elusión do sistema Swift enfadaron moito a Estados Unidos. O viceconselleiro de Seguridade Nacional de Estados Unidos, Daleep Singh, declarou: «Non nos gustaría ver sistemas deseñados para fortalecer o rublo ou socavar o sistema financeiro baseado no dólar ou para eludir as nosas sancións... hai consecuencias para os países que o fagan»^[11]. O Fondo Monetario Internacional tamén expresou a súa preocupación pola resistencia do dólar como moeda mundial: «a exclusión do sistema de mensaxería Swift podería acelerar os esforzos para desenvolver alternativas. Isto reduciría as ganancias de eficiencia de ter un sistema global único, e podería reducir potencialmente o papel dominante do dólar nos mercados financeiros e pagamentos internacionais»^[12].

5. A tendencia á guerra

 O dólar non é só un instrumento de guerra para Estados Unidos, senón que é o propio esteo da súa hexemonía mundial: co dólar, Estados Unidos financia o seu Estado e indirectamente toda a súa economía. Sen o dólar, Estados Unidos non podería soster a súa enorme dobre débeda, pública e comercial. Cando o dólar se converteu na moeda mundial, EUA producía a metade do produto interno mundial e tiña o 21,6% das exportacións mundiais (1948)^[13]. Na actualidade, China desbancou a Estados Unidos da súa primacía económica. A estas alturas da historia, a economía estadounidense ten un carácter fortemente parasitario, mesmo máis que na época da hexemonía británica. O imperialismo británico podía contar cos recursos extraídos das colonias, en particular da India, das que o excedente comercial fluía cara ao centro financeiro de Londres^[14]. Porén, a libra baseábase en algo tanxíbel, o ouro. Hoxe en día, o dólar non ten nada tanxíbel e real detrás, á parte do exército estadounidense.

 Desde que perdeu a súa hexemonía económica, Estados Unidos apóiase cada vez máis na influencia xeopolítica, que se debe en gran medida ao feito de que Estados Unidos ten unha forza militar sen comparanza. O gasto militar de Estados Unidos é de 778.000 millóns de dólares, mentres que o do segundo país máis importante, China, é de 252.000 millóns de dólares, e o de Rusia é de 61.700 millóns de dólares^[15]. En total, o orzamento militar dos 10 países máis importantes do mundo apenas equivale ao de Estados Unidos.

 Neste punto desencadéase un círculo vicioso: Estados Unidos mantén a hexemonía do dólar a través da forza militar e mantén a forza militar financiándose mediante o dólar. Por tanto, se o dólar perde forza a nivel mundial, é máis difícil para EUA manter a súa forza militar, e se esta se perde, tamén se perde a hexemonía do dólar. En resumo, se o «xoguete» do dólar rompe, Estados Unidos arríscase a unha crise radical.

 O empeoramento das relacións de forza económicas e a necesidade de manter, a pesar deste devalar, a influencia xeopolítica levan os Estados Unidos cara á guerra. Unha guerra que ás veces se libra directamente, como en Iraq, e ás veces indirectamente, como en Ucraína. Na guerra actual, o verdadeiro obxecto de disputa é a influencia xeopolítica dos EUA e, a través dela, a capacidade do dólar para se manter como moeda de cambio e de reserva do mundo.

_____________________________________________________________________________

Notas:

[1] Lawrence H. Summers, Reflection on the New Secular Stagnation Hypothesis, p.36. La cursiva es mía.

[2] Karl Marx, El Capital, editorial Newton Compton, Roma 1996, p. 1070.

[3] Ibid, p.1077.

[4] Lenin, El imperialismo. Fase suprema del capitalismo, Editori Riuniti, Roma 1974.

[5] Giovanni Arrighi, Il lungo XX secolo. Dinero, poder y los orígenes de nuestro tiempo, Il Saggiatore, Milán 2003.

[6] Fondo Monetario Internacional, Perspectivas económicas mundiales (abril de 2022).

[7] Unctad, centro de datos.

[8] Fondo monetario internacional, Base de datos.

[9] Fondo Monetario Internacional, The Stealth erosion of dollar dominance.

[10] G, Di Donfrancesco, «El FMI: las sanciones a Rusia socavan la hegemonía del dólar», Il Sole24ore, 1 de abril de 2022.

[11] G. Di Donfrancesco, «Lavrov en la India para ofrecer petróleo crudo pero Washington da la alarma», Il Sole24ore, 1 de abril de 2022.

[12] Ibid.

[13] Unctad, centro de datos.

[14] Marcello de Cecco, Moneta e impero. Economia e finanza tra 1890 e 1914, Donzelli editore, Roma 2016.

[15] https://worldpopulationreview.com/country-rankings/military-spending-by-country.

_____________________________________________________________________________

Texto orixinal en italiano: Laboratorio. Per il socialismo del XXI secolo.

_____________________________________________________________________________

[Artigo tirado do sitio web El Viejo Topo, do 3 de novembro de 2021]

• capitalismo
• dólar
• economía
• Estados Unidos
• guerra
• imperialismo
• mundo