Entrevista con Miren Etxezarreta: “As institucións están feitas para manter o sistema capitalista”
No sistema capitalista o estado ten dúas funcións principais. Unha, soster a acumulación de capital. E a outra, lexitimar o sistema ante a poboación, é dicir, convencer a xente de que todo está ben e que é normal que isto aconteza
- A Corte Suprema de España decidiu conxelar unha decisión que obrigou os bancos a pagaren impostos. Como o interpreta?
A min esta decisión de parar a sentenza non me sorprende. Coido que, se tes un esquema de pensamento que considero correcto, sabes que no capitalismo as institucións se basean nos intereses dominantes, porque é completamente lóxico, aínda que sexa absurdo e horríbel. O Supremo errou. Pensaba que a súa decisión non tería tanta transcendencia. Ás veces hai fendas onde as cousas escapan. E esta vez escaparon. E viuse claramente a natureza real das institucións.
- Esta decisión parece romper os esquemas de moitas persoas. Xa se vira como un estado rescatara os bancos, pero non se vira que a xustiza tomase partido dun xeito, aparentemente, tan evidente.
A xente debe entender que as institucións están feitas para manter o sistema capitalista. E tamén o Tribunal Supremo. E ás veces pódese notar máis ou menos. Pero, repito, porque non me queda máis remedio que facelo: no sistema capitalista están todas as institucións para apoiar o sistema e para manter o sistema, é necesario apoiar os bancos. No sistema capitalista o estado ten dúas funcións principais. Unha, soster a acumulación de capital, e con esta decisión fixeron isto. E a outra, lexitimar o sistema ante a poboación, é dicir, convencer a xente de que todo está ben e que é normal que isto aconteza. Esta vez mantiveron a acumulación de xeito tan descarada que se notou moito. Xa había moitas persoas que o sabían, pero as máis inxenuas e sinxelas -no mellor sentido da palabra- agora decátanse da natureza real do estado.
- E quen o controla, o estado?
O gran capital. Fundamentalmente, o capital financeiro, mais non exclusivamente. Neste caso, viuse que quen manda son os bancos. Pero, por exemplo, temos o caso de Alcoa: esta empresa, que está en Asturias e Galiza, decidiu pechar as fábricas. Setecentos postos de traballo que se perden. Isto é o máis normal no capitalismo. O gran capital cada vez é máis global e vaise onde poida obter máis beneficios. España tamén ten compañías transnacionais moi potentes e fan como noutros países. É curioso porque o mesmo nome o di: o capitalismo. Non hai camuflaxe.
- Todo para o capital.
Está claro. Basicamente, ocorre que nas democracias modernas este capital debe apoiarse, en certa maneira, na aceptación por parte da poboación, quen é quen vota e quen quere ver que todo vai ben. Esta é a función de lexitimación. Entón, o estado ás veces ten que facer movementos para que esta función de lexitimación funcione.
- Un exemplo.
Agora propoñen aumentar o salario mínimo. Ben, iso non é para favorecer o capital, senón os traballadores. Pero é porque xa chegamos a unha situación que non se aturaba.
- Ou sexa, di que o estado debe ir basculando.
Exacto. Hoxe Sánchez dixo que seguiría vendendo bombas en Arabia Saudita. Iso a quen axuda? Ao gran capital. Pero asemade dá soporte a traballadores que viven nunha fábrica de armas, que cumpriría a función de lexitimación. E este é o caso do salario mínimo, que custará cartos ás empresas. O estado bascula, pero non é un equilibrio, porque os dous lados non son iguais. E cando o equilibrio ameaza seriamente a función de acumulación, o capital non ten fendas para romper o equilibrio. Temos dous exemplos próximos. A República Española. Eles creron que podería prexudicar o capital e dixeron que había que acabar on ela. E ecabaron con ela. Unha guerra civil e un millón de mortos? E que? Chile, un sistema democrático que molestaba. Tamén acabaron con el. Neste momento, co asunto das bombas, Sánchez xustifica que os traballadores perderían o seu emprego. A ver, é unha escusa ben pobre xa que os traballadores de Alcoa resulta que non fabrican bombas e si que ficarán sen traballo.
- Antes falabamos dunha democracia moderna. Que facer no caso dunha empresa que se quere ir?
No capitalismo, aínda que a democracia sexa moi moderna, a acumulación de capital é inevitábel. Senón, non sería o capitalismo. Francia, Alemaña ... En todos os países o estado debe dar apoio ao capital. Pode facerse de forma máis progresista ou non tan progresista. Pero se o progresismo vai mo alá, pasa o que pasou en Chile. É unha dupla función, pero que coxea, porque unha pata é moi importante e a outra só serve para manter a primeira.
- Coxea.
-Ben, non coxea porque o capitalismo sabe moi ben onde vai. Vai polo camiño de que os capitais privados sempre teñan un beneficio. Pero non fai falta dicir que o xeito de facelo nas democracias modernas é un pouco máis flexíbel. Pero non moito máis: pensemos un pouco na historia recente. Cando remata a Segunda Guerra Mundial, hai unha tendencia progresista entre as persoas. A xente loitou contra o fascismo e quería unha sociedade distinta. Entón, hai un número de forzas que modelaron o capitalismo para que non fose moi salvaxe. Por exemplo, Keynes e a socialdemocracia. Pero a medida que van avanzando e as clases traballadoras -incluso a clase media- obtén máis poder, o capital resístese. Foi entón cando chega a crise do petróleo. Por que? Porque hai un momento en que a acumulación non é satisfactoria. E se os beneficios non son satisfactorios, o capital reacciona. Non é unha cousa voluntaria, é a mesma dinámica do capitalismo. É como unha reacción que ocorre ciclicamente.
- A xente ten unha cota de responsabilidade na impunidade do gran capital?
- En parte, sen dúbida, hai unha responsabilidade das persoas e da opinión pública. Pero que capacidade temos que reaccionar? Até o de agora os que dirixiran, en certa maneira, a reacción da opinión pública foran os partidos e os sindicatos. Logo, desde o final da Segunda Guerra Mundial - que non foi onte, eh?- os partidos socialdemócratas e os sindicatos aceptaron que o capitalismo era a forza dominante sempre que non fose moi salvaxe. E estamos aquí. Sobrevivir nun sistema maligno e absurdo.
- Que poden facer as persoas? O 15-M era un camiño a percorrer?
A sociedade pode reaccionar, e a historia apréndenos que os seres humanos poden facelo colectivamente. O 15 de maio penso que foi unha gran explosión da enerxía reprimida de certos corpos sociais que se descubriron nesta sociedade. E paréceme que era como a continuación de episodios do mesmo tipo que xa existían, como o do 68 de maio. Os movementos sociais de agora son produto do mesmo fenómeno. Mais non só o 68 de maio. En Italia había o movemento do 69, en España os movementos do 94, cando se organizaron manifestacións contra o Banco Mundial. Noutras palabras, houbo movementos de protesta permanentes, pero sempre enmarcados en institucións como partidos e sindicatos. Entón, o 15-M era como un rebento que significaba unha nova forma de facer as cousas no sentido de que o xermolo está esbozado para cambiar a estrutura política e como facelo. O 15 de maio, a xente dixo que os sindicatos e os partidos non lle servían máis: dixeron que non nos representaban. Entón xorde o desexo de facer unha nova política. Ao meu ver, creándose Podemos e forzas como a CUP, dalgunha maneira o capitalismo tivo sorte, porque todo foi redirixido ao sistema tradicional, o dos partidos.
- Por que?
Non dubido da boa vontade dos que montaron Podemos, pero o movemento do 15-M esixiu deixar os parámetros da política de partidos e sindicatos. Foi un salto e desenvolveuse unha forma diferente de facer política, pero no canto de continuar a desenvolvela, foi absorbida pola política tradicional. Coido que xente nova debe desenvolver esta nova forma de facer política. Non sei de que se trata, eh? Pero tes que inventala. Estou seguro de que o sistema actual non satisfai as persoas. É por iso polo que creo que ser mozo neste momento é tremendamente emocionante. porque se pode inventar unha nova clase de democracia.
- Pero é difícil deixar as marxes.
Está claro, porque te van afogar, pero tamén te van afogar se estás no sistema. Claro que é difícil. Pero cre que foi doado para Espartaco? Sen dúbida, é difícil porque o capitalismo é máis poderoso todos os días, pero tamén ten fendas importantes, e aquí é onde tes que traballar.
- Unha das fendas é o descontento.
Si, e o que dixen antes, a vontade das persoas de facer algo diferente e non se conformar. Hai un punto que me impresiona moito, que é a sensación de que non hai nada que facer. "Hai unha manifestación, non serve de nada"; "Hai folga, non serve de nada" ... E é certo. Pero unha dinámica dunha poboación cada vez máis informada e mellor informada pode cambiar as cousas. Véxase como os "iaiofrautas" mudaron o goberno. E son poucos e tampouco rebordan enerxía. Esta actitude fai máis falta entre os que queren cambiar as cousas; a sensación de que non hai nada que facer. E sei que é difícil. Pero se non probas, que estás facendo? Hai que loitar.
- Isto está en liña co que di, que o sistema capitalista puido estabilizar as relacións sociais mediante a asalarización da sociedade. Chégase á conclusión de que o capitalismo é máis pacífico que a sociedade feudal porque paga un salario á forza laboral e non logra o seu obxectivo por presión, senón por un contrato. Dito así, dá medo.
Está mellor explicado por Marx. Está claro que dá medo, pero non dá medo non cambiar nada? Estou de acordo, dá medo, pero cando se ve onde vai a sociedade se non a cambiamos, tamén dá moito medo. A onde imos? Que pasa no mundo laboral? Que pasa no mundo dos valores? Que pasa co estado do benestar? Isto tamén é unha lexitimación. Véñenche coa lexitimación psicolóxica. Despois de todo, non vivimos tan mal. Entón eu gusto máis de seguir así que non facer un salto no baleiro. E, por suposto, iso dá medo, pero se pensamos un pouco no que ocorre se a situación non cambia, vexo moitas diferenzas entre as posibilidades que tiña eu e as que ten o meu fillo. Ou as que terán os meus netos, no que tampouco me gusta pensar porque me pon triste.
- A CUP, que é anticapitalista, di que quere que a independencia cambie todo. Veo factíbel?
Non o creo así. Teño simpatía polo programa CUP, pero creo que esqueceu a segunda parte. Só se fixan na independencia. Pero penso que a independencia non resolvería nada. Olle Portugal ou Luxemburgo ou moitos países pequenos que están no mundo. Que son? Capitalistas como todos. E os que din que queren que a independencia para seguir na UE non os entendo de ningunha maneira. E senón, que lles preguntan aos italianos.
- Que quere dicir?
Cando a xente, como agora, está moi oprimida, tanto económica como psicoloxicamente, busca saídas. E despois hai demagogos que lles din que poden darlles saídas fáciles e as persoas apúntanse a iso. Ao final é un problema de clase. No Brexit pasou iso. As clases que perden miran ao seu redor e como resulta que a esquerda non lles ofrece nada porque é unha esquerda pasada por auga, miran cara á dereita e esta, sen escrúpulos, ofrece o que sexa. Isto tamén sucedeu con Trump, e isto ocorrerá con Vox. Pero todo isto é culpa da esquerda, porque desapareceu ou se reconverteu en dereita. Sánchez, que di que é de esquerdas, seguirá a vender bombas para gañar unhas eleccións en Andalucía. Que non o fai por uns postos de traballo.
- Ante este escenario, que a fai ter esperanza?
Os movementos sociais.
- Non pasan por un bo momento.
-Non, non, pero téñase en conta que os movementos sociais levaron a cambios na sociedade. Cambios pequenos pero significativos. E cada vez hai pequenos grupos que queren vivir dun xeito diferente. Aí é onde creo que hai esperanza. Antes as persoas que querían cambiar as cousas, afiliábanse a un partido. Hoxe en día, a maioría deles autoorganízanse, fan ocupacións, cooperativismo, xardíns urbanos... Pasouse dun enfoque de seguidismo político a maneiras de vivir diferentes. Xa non se quere entrar na política para cambiar o mundo, senón cambialo directamente. E iso levarate á política, mais será dun xeito moi diferente. Coido que isto debería facernos reinventar novas formas de democracia. Son máis optimista que nunca. Non o veremos, mais isto ocorrerá.
[Entrevista tirada do portal catalán Vilaweb, do 28 de outubro de 2018]