Entrevista con Noam Chomsky: “O acontecido en Brasil é un golpe de Estado brando”

Nos últimos anos América Latina, finalmente, moveuse fondamente para se liberar do dominio de Occidente; no século pasado, do control de Estados Unidos, e para facer fronte a algúns dos seus graves problemas internos. O camiño non é doado...

- Cal é a súa análise con respecto ao resultado das eleccións primarias en Estados Unidos?

 A característica máis rechamante foi a forte oposición popular aos programas neoliberais da xeración anterior, e o devalo da democracia que funcionou asociada con eles. En ambos os partidos, o ‘establishment’ está sendo atacado por forzas que resenten amargamente estas políticas, e con razón. Do lado republicano, o establishment foi capaz de destruír candidatos que xurdiron da base, como sucedeu con Michele Bachmann, Herman Cain, Rick Santorum, e nomear o seu propio home, Mitt Romney. Esta vez foi diferente. Agora están atorados cun candidato que eles mesmos ven como un pesadelo. No lado demócrata, Bernie Sanders tivo un éxito considerábel promovendo un programa ao estilo do New Deal, o cal, de feito, ten un apoio popular moi importante. E, notabelmente, fíxoo sen depender mesmo das concentracións de poder económico privado para o financiamento masivo que adoita dominar o sistema electoral. Claramente, a clase obreira masculina branca que apoia a Donald Trump está cometendo un grave erro.

- Por que?

 Máis aló de certa retórica, as políticas que el propón son gravemente prexudiciais para os intereses desa mesma clase obreira (e máis que iso mesmo). Pero as súas queixas son reais e comprensíbeis, e de forma significativa superpóñense con aquelas dos diferentes sectores que están apoiando a Sanders. Hai un desenvolvemento dos acontecementos similar en Europa, por razóns ben semellantes. O neoliberalismo foi unha maldición para a poboación en xeral, en todas as partes; un asunto que non require elaboración ningunha se pensamos en América Latina.

- Cal é hoxe o electorado de Trump?

 Deixando de lado elementos racistas, ultranacionalistas, e fundamentalistas relixiosos (que non son menores), os partidarios de Trump son na súa maioría brancos de clase media-baixa, da clase traballadora, e con menor educación, xente que foi deixada de lado durante os anos neoliberais. A súa popularidade é, en certa medida, alimentada polo medo enraizado e a desesperanza que poden ser causados por un aumento alarmante nos índices de mortalidade para unha xeración de escasa educación. Que a mortalidade estea aumentando nestes sectores é unha cuestión descoñecida nas sociedades desenvolvidas, e un signo de profundo malestar social. Os salarios reais da poboación masculina están a nivel da década de 1960. O crecemento económico foi aos petos dunha pequena minoría, que vive nun mundo diferente da gran masa da poboación. A inseguridade laboral aumentou e isto foi o froito dunha decisión consciente.

- Podería ampliar isto último?

 O ex presidente da Reserva Federal, Alan Greenspan, chegou a explicar no Congreso que os seus éxitos na xestión da economía, que conduciu a un desastre global, se basearon nunha “crecente inseguridade laboral”; unha noticia marabillosa porque significa que as persoas que traballan nin sequera tratan de conseguir unha porción da torta, e as ganancias para os ricos son seguras. Neste sentido, se os traballadores carecen de seguridade e viven vidas precarias seguramente renuncien ás súas demandas. Non intentarán conseguir mellores salarios. Isto é o que, tecnicamente falando, Greenspan chamaba unha economía ‘saudábel’. É evidente que as opinións dos traballadores e os pobres son practicamente ignoradas no sistema político, que responde case na súa totalidade aos poderosos, como demostran todos os estudos que se fan a este respecto. Están indignados e estano con razón, pero como adoita suceder, están dirixindo a súa rabia contra minorías aínda máis vitimizadas que eles: os inmigrantes e outros grupos vítimas dun ‘benestar tramposo’ (todo tipo de persoas que dalgún xeito se cre que están recibindo o que non están recibindo) inventados pola propaganda da dereita.

- Que rol xogou a apelación ao medo como estratexia electoral?

 No caso de Trump, parece que o seu atractivo se basea en ideas de perda e de medo. O ataque neoliberal ás poboacións do mundo non deixou de afectar a Estados Unidos. A maioría da poboación estancouse ou sufriu algunha deterioración, mentres que se acumulou unha riqueza impresionante en poucos petos. Tamén é importante advertir que Trump obtén un importante apoio de nativistas e racistas. Os seus partidarios, na súa gran maioría brancos, poden ver que está desaparecendo a imaxe que gardan dunha sociedade dirixida por brancos.

- Hai pouco evocou o xurdimento de Hitler para se referir ao de Trump. En que sentido o fixo?

 Vou citar o que dixen: nun libro de hai máis dunha década eu citaba o eminente académico da historia alemá Fritz Stern, que escribiu no xornal da clase dominante Foreign Affairs sobre “a decadencia en Alemaña que ía desde a decencia até a barbarie nazi”. Stern sostiña o seguinte: “Hoxe preocúpame o futuro inmediato de Estados Unidos, o país que acolleu os refuxiados de fala alemá na década de 1930”, incluído el mesmo. Cunhas repercusións para o aquí e agora que non poderían pasar desapercibidas a ningún lector atento, Stern examinaba o demoníaco chamamento de Hitler á súa ‘misión divina’ como “salvador de Alemaña” nunha “transfiguración pseudorrelixiosa da política” adaptada ás “formas cristiás tradicionais” que dirixen a un goberno dedicado aos ‘principios básicos’ da nación, co “cristianismo como a base da nosa moralidade nacional e a familia como a base da vida nacional”. Ademais, a hostilidade de Hitler cara ao “Estado laico liberal”, que compartía unha gran parte do clero protestante, dinamizou “un proceso histórico no que o resentimento cara a un mundo laico desencantado atopou a súa liberación na extasiada fuxida da irracionalidade”. Iso foi moito antes de que Trump aparecese en escena. Trump non é un fascista. Apenas ten unha ideoloxía coherente perceptíbel. Mais a súa mobilización de sectores relixiosos racistas, ultranacionalistas, e fundamentalistas relixiosos, xunto cun número importante de xente que está moi anojada e resentida por ser marxinada a un lado mentres se deseñan políticas para enriquecer e potenciar os ricos e poderosos, é un perigoso caldo de cultivo, que dalgún xeito evoca a finais de Weimar, de xeito similar ao que escribiu Stern moito antes de que o fenómeno Trump trouxese estas tendencias á superficie.

-Quen cre que gañará a elección presidencial?

Probabelmente Hillary Clinton, pero non é unha cousa segura.

- Sobre Europa e as súas políticas contrapostas para facer fronte á crise dos refuxiados, cre que poden poñer en perigo o proxecto de integración europea?

Existe en efecto unha crise de refuxiados, en países pobres como o Líbano, onde unha cuarta parte da poboación se compón de refuxiados de Siria, por riba dos refuxiados de Palestina e Iraq. E no pobre país de Xordania. E en Siria, antes de optar polo suicidio colectivo. En xeral, os países que en realidade soportan unha crise de refuxiados non tiveron ningunha responsabilidade en xerala. A xeración de refuxiados é en gran parte responsabilidade dos ricos e poderosos, que xemen baixo o peso dun fío de miserábeis vítimas, a miúdo as vítimas dos seus crimes, a quen poden acomodar facilmente. O mesmo é certo con respecto a Estados Unidos e América Central. Todo o asunto é un escándalo moral de primeira orde; e certamente ameaza con socavar a integración europea, un gran logro da posguerra. Se o fai, será unha triste observación sobre a cultura europea.

- Cal é a súa ollada sobre a actualidade política de América Latina?

Nos últimos anos América Latina, finalmente, moveuse fondamente para se liberar do dominio de Occidente; no século pasado, do control de Estados Unidos, e para facer fronte a algúns dos seus graves problemas internos. O camiño non é doado, existen retrocesos ao mesmo tempo que logros. Pero os progresos son moi significativos, e ricos en promesas.

- Que reflexión lle merece a situación en Brasil, logo de que se votase a favor de iniciar xuízo político a Dilma Rousseff?

Sen dúbida houbo moitos delitos cometidos polas elites políticas e económicas, en todo o espectro. E por conseguinte quen os cometeu debe ser castigado. Dilma é unha das poucas líderes políticas que está aparentemente exenta da acusación de actuar en beneficio propio. Os cargos na súa contra son moi limitados, e non merece un xuízo político, seguramente non a mans dunha banda de ladróns, tal como observou mesmo a prensa internacional. É xusto considerar o sucedido en Brasil como un ‘golpe de Estado brando’, sen dúbida benvido en Washington e, presumibelmente, co apoio de Estados Unidos.

- Pode lerse a visita de Obama a Cuba como un sinal de cambio na política exterior norteamericana?

Con respecto á súa decisión de política exterior cara a Cuba, Estados Unidos quedou illado no continente, de feito no mundo. Finalmente, rendeuse e accedeu a dar algúns pasos cara á normalización, aínda que o embargo demoledor, condenado polo mundo durante moitos anos, en gran medida segue estando no seu lugar. Estados Unidos, sen dúbida, seguirá tratando de recuperar o control sobre Cuba, o problema máis antigo da política exterior de Estados Unidos, que se remonta á década de 1820. Sobre este punto, a súa política exterior non está cambiando. O que está cambiando, si, é que agora Estados Unidos está obrigado a tomar en consideración os avances significativos en América Latina. Non diría entón que a súa política exterior se estea modificando; máis ben diría que é un signo de que o poder de Estados Unidos está diminuíndo moi rapidamente.

[Entrevista tirada do xornal arxentino ‘Página12’, do 6 de xuño de 2016]