Estados Unidos e China: Unha confrontación entre potencias disímiles
A postura defensiva de China é coherente co status dun país que se expandiu con alicerces socialistas, complementos mercantís e un modelo capitalista vinculado á globalización. Esa combinación fortaleceu a retención local do excedente. A ausencia de neoliberalismo e financeirización permitiulle ao país evitar os desequilibrios máis fortes que afrontaron os seus competidores.
O conflito entre os Estados Unidos e China é a principal confrontación xeopolítica actual. Hai avaliacións moi dispares sobre o eventual vencedor da disputa e interpretacións moi diversas sobre as razóns desa colisión. As caracterizacións máis correntes destacan o choque de civilizacións, a transición cara a un novo poder hexemónico e o despunte dun mundo multipolar. Pero a primeiro interrogante a resolver é a situación de ambos os contendentes. Enfróntanse desde lugares semellantes ou contrapostos? Expresan forzas sociais equiparables ou disímiles?
A lóxica dunha agresión
A hostilidade de Estados Unidos cara ao seu rival acumula moitos antecedentes. Clinton priorizaba o despregue de mísiles fronteirizos contra Rusia, mais ordenou o bombardeo da embaixada chinesa en Belgrado. Bush estaba embarcado nas guerras de Medio Oriente, pero non desatendeu o rearmamento de Taiwán. O conflito con China foi a máis a partir da crise do 2008, cando o poder económico da nova potencia se volveu tan visíbel, como a incapacidade de Washington para contrarrestalo.
Obama iniciou a viraxe cara a unha confrontación máis directa, que incluíu o desprazamento de tropas cara á rexión asiática. Sabotou o achegamento xaponés cara a Beijing e sepultou o intento nipón de pechar a base militar do Pentágono en Okinawa (Watkins, 2019).
Trump redobrou os ataques. Designou a China como o gran inimigo estratéxico, introduciu unha virulenta axenda mercantilista e acentuou a disputa pola primacía tecnolóxica. Sancionou a firmas orientais como Huawei, para impedir a súa preponderancia no novo sistema digital 5G e concibiu un plan para expulsar o seu rival de todas as plataformas. O seu proxecto Clean Network incluía o corte de cables submarinos e a anulación do almacenamento de datos (Crooke, 2020).
O magnate acusou a China de exportar a Covid e reavivou os vellos preconceptos racistas contra os asiáticos (“aliméntanse de especies exóticas e transmiten enfermidades”). Intentou culpar os orientais de todos os males contemporáneos e complementou esa furibunda retórica cun gran despregamento bélico (Margueliche, 2020). Exhibiu o poder de fogo estadounidense para facer valer duras esixencias económicas contra o seu competidor.
O cerco que comezou a erguer o Pentágono sobre China inspírase nunha doutrina de vez letais contra a infraestrutura dese país (Air Sea Battle), na hipótese (polo de agora moi afastada) dun conflito aberto.
A prioridade inmediata é o acoso naval no mar de China. Como non existen regras consensuadas para a administración desa zona vital do comercio mundial, a disputa dirímese con desprazamentos de canoneiras. A Casa Branca simplemente descoñece que actúa nun mar interior baixo autoridade de China. Os seus principais estrategas consideran que nese radio marítimo se producirán as principais tensións entre as dúas potencias (Mearsheimer, 2020). As accións bélicas difusas con forzas non estatais -que o Pentágono propiciou en distintas partes do mundo durante as últimas décadas- non serían suficientes para conter o xigante asiático (Fornillo, 2017).
A acelerada xestación dunha “OTAN do Pacífico” -xunto a Xapón, Corea de Sur, Australia e A India- corrobora os propósitos agresivos de Washington. O primeiro socio alberga 25 bases militares estadounidenses, o segundo 15 e o terceiro opera como un gran portavións da primeira potencia (Bello, 2020). Tamén A India introduciu novos exercicios conxuntos cos marines (Ríos 2021).
Todo o establishment de Washington fortalece esa presión xeopolítico-militar. A política previa de asociación económica con China quedou erosionada pola crise do 2008 e fulminada pola pandemia. O acaso en curso é tan fomentado polas vertentes globalizadoras e americanistas, como polas empresas multinacionais e os altos funcionarios. Os medios de comunicación liberais e os principais asesores da Casa Branca comparten esa postura belixerante (Merino, 2020).
Todas as mensaxes de Biden desde a súa posesión reafirmaron esa política de confrontación. O novo mandatario atenúa a intensidade da guerra comercial, pero fortalece a disputa tecnolóxica e recompón as alianzas con Europa para potenciar o acoso de China. Seleccionou un equipo de asesores especializado nese endurecemento.
Biden esgrime o demagóxico estandarte dos dereitos humanos para acrecentar o descontento de Hong Kong e desestabilizar o réxime chinés. As ONG e fundacións que financia o Departamento de Estado despregan un intenso labor nese enclave. Tamén avala a militarización de Taiwán, que incentiva o actual presidente dereitista desa illa.
Washington redobra a agresión contra China, para fortalecer un proxecto máis ambicioso de recuperación do seu dominio mundial. Coa cohesión social interna quebrantada por unha crise de longo prazo que corroe a súa economía, a primeira potencia necesita dobregar o seu principal competidor. É a principal carta dos Estados Unidos para reconquistar o liderado imperial. Esa confrontación é máis crucial que o afianzamento das vantaxes sobre Europa ou a batalla contra o rival ruso. Moscova é un contendente xeopolítico e militar pero non un rival económico. Por esa razón o asedio de China é a prioridade estratéxica de Estados Unidos.
O contrapunto defensivo
A nova potencia oriental mantén unha actitude moi distinta ao seu contendente. Rexeita a demanda estadounidense de internacionalizar o seu espazo costeiro, con medidas defensivas de control de pesqueiras, rutas e reservas submarinas de petróleo e gas. Non envía buques a navegar polas proximidades de Nova York ou California.
China exerce a súa soberanía nun radio moi acoutado de millas, que contrasta coas enormes superficies marítimas baixo control de Estados Unidos, Francia ou Australia (Poch de Feliu, 2021). A defensa desa plataforma é tan relevante para Beijing, como a recuperación dos vellos enclaves de Macau e Hong Kong. Busca consolidar un espazo nacional que foi atropelado en numerosas ocasións polo colonialismo.
É certo que China desenvolve esa custodia mediante un intenso programa de modernización militar, que non se limita ás forzas terrestres. O novo despregamento naval inclúe a construción de sete illas artificiais, para contrarrestar a presenza da VIIª frota estadounidense (Rousset, 2018). Como o 80% das mercadorías comercializadas no mundo se transporta por mar, o control desa ruta volveuse indispensábel para unha economía tan internacionalizada.
É importante rexistrar o abismo de gastos bélicos que separa os dous contendentes. No 2019 o orzamento militar chinés andou polos 261.000 millóns de dólares fronte aos 732.000 millóns de Estados Unidos. Os investimentos anuais en armamento do coloso norteamericano superan os 10 países que o seguen, na escala dos desembolsos destrutivos (Benjamin, Davies, 2020). Beijing conta con 260 cabezas nucleares fronte ás 4.500 de Washington e posúe só dous vetustos portaavións fronte a once do seu rival (Belo, 2020). A gran dimensión cuantitativa do exército chinés en termos de tropas, non define o vencedor dos conflitos contemporáneos.
É certo que o xigante oriental ten prevista a instalación de varias bases no estranxeiro, pero até o de agora só concretou un proxecto en Djibuti. Iso contrasto coa abraiante constelación de forzas militares estadounidenses, localizadas en todos os recunchos do planeta.
A estratexia xeopolítica chinesa non pon a énfase no aspecto militar. Privilexia o esgotamento económico do seu rival, mediante unha prolongada batalla de desgaste produtivo. Busca “cansar o inimigo” con manobras que inclúen a aceptación formal de demandas que logo son incumpridas.
Beijing non ofrece, ademais, ningunha concesión decisiva no ámbito da tecnoloxía. Respondeu, por exemplo, coa inmediata detención de dous cidadáns canadenses ao encarceramento dun directivo de Huawei.
O comportamento cauto de China inscríbese na lóxica xeopolítica do poder afiado (sharp power), tan equidistante das respostas bélicas duras (hard power), como das reaccións simplemente diplomáticas (soft power) (Yunes, 2018).
Cunha postura de perfil baixo a nova potencia aposta por crebar o liderado estadounidense do bloque occidental. Pretende crear un escenario de maior paridade de forzas afianzando a relación con Europa. Incentiva especialmente os tratados de libre comercio que o seu rival abandonou. Tamén ofrece atractivos negocios aos principais xogadores de Oriente Medio, consolida a alianza defensiva con Rusia nunha organización común (OCS) e prioriza a neutralización dos veciños.
Para responder as presións bélicas de Pentágono, o dragón asiático impulsa numerosos convenios comerciais con Filipinas, Malaisia, Laos, Camboia e Tailandia. Tenta os seus veciños cos potenciais beneficios das iniciativas conxuntas. O Banco Asiático de Investimentos en Infraestructura (BAII) é o principal instrumento dese operativo (Noyola Rodríguez, 2018).
A mesma cenoria esténdese aos adversarios máis perigosos. China asinou recentemente un gran tratado comercial (RCEP) con Australia, Xapón, Nova Celandia, Corea do Sur e as 10 economías do Sueste Asiático (ASEAN). Aspira a compensar o convenio militar que Estados Unidos subscribiu cos principais asinantes dese convenio (QUAD). Non logrou sumar á India -que é cortexada con especial atención por Washington- para reavivar as diferenzas territoriais, que en 1962 desembocaron nun sanguento conflito fronteirizo coa nova potencia.
A definición imperial
A postura defensiva de China é coherente co status dun país que se expandiu con alicerces socialistas, complementos mercantís e un modelo capitalista vinculado á globalización. Esa combinación fortaleceu a retención local do excedente. A ausencia de neoliberalismo e financeirización permitiulle ao país evitar os desequilibrios máis fortes que afrontaron os seus competidores.
O conflito con Estados Unidos ten unha enorme incidencia no rumbo que segue China. Inflúe na definición do sector que prevalecerá na dirección da sociedade. A contundente gravitación do capitalismo non se estendeu aínda a toda a estrutura do país. A nova clase dominante xestiona gran parte da economía, pero non controla o estado. Reverteu a transición socialista previa sen instaurar a súa preeminencia. A diferenza do ocorrido en Rusia ou Europa Oriental, en China prevalece unha formación intermedia, que non cohesiona os capitalistas cos funcionarios, no marco dun legado socialista aínda presente.
Esa peculiar estrutura determina unha política exterior moi diferenciada das directrices habituais das grandes potencias. China diverxe de Estados Unidos pola vixencia dun status capitalista insuficiente, que pon atrancos ao desenvolvemento de políticas imperialistas.
Mais a continuidade dese rumbo está suxeita ao desenlace do conflito que enfronta os sectores neoliberais e os estatistas. O primeiro sector aglutina os grupos capitalistas que auspician o libre comercio con proxectos expansivos e tentacións imperiais. O segundo segmento propón reforzar a xestión estatal, moderar o curso capitalista e preservar a exclusión xeopolítica internacional.
Xi Jinping exerce unha importante arbitraxe entre todas as vertentes da elite gobernante. Para asegurar a cohesión territorial do país mantén baixo control os enriquecidos potentados da costa. Defenestrou multimillonarios e multiplicou as campañas contra a corrupción, para pór fin ao xermolos que conduciron á disgregación semicolonial padecida no pasado.
China evita o conflito con Estados Unidos para soster eses equilibrios e por iso alentou a estreita asociación económica co seu competidor até a crise de 2008. Posteriormente intentou alixeirar os superávits comerciais e as débedas financeiras, mediante unha viraxe cara ao mercado interno.
Mais a procura dese compromiso con Washington está obstaculizada pola propia expansión do capitalismo. As esixencias competitivas que impón o apetito polo lucro acentúan o sobreinvestimento e as conseguintes presións para descargar excedentes no exterior. A distensión con Estados Unidos é socavada polos proxectos expansivos que China multiplica para temperar a sobreprodución.
Esa confrontación económica é xestionada por Beijing con normas defensivas contrapostas á ofensiva do seu opoñente. A dinámica imperial estadounidense determina o curso dun conflito, que non obedece a desencontros de civilizacións, ao devir das transicións hexemónicas ou á disputa entre patróns xeopolíticos de unipolaridade e multipolaridade.
O choque sino-americano mostra as encrucilladas do imperialismo do século XXI. A diferenza do ocorrido nas últimas décadas co funcionamento do capitalismo, o perfil xeral da dominación mundial permanece sen resolver. Mentres que o neoliberalismo modificou por completo o curso da economía contemporánea, as regras xeopolíticas non están sometidas a unha norma visíbel.
O imperialismo clásico de principios do século pasado -marcado polas catástrofes bélicas- e o seu sucesor de posguerra -centrado en sufocar revolucións e impedir o socialismo- non foron substituídos por outro modelo definido. O choque entre Estados Unidos e China tende a definir ese perfil.
Variedade de corroboracións
A postura defensiva de China fronte á agresividade do seu rival é coherente co impreciso perfil da nova potencia. Esa ambigüidade é posta de relevo por varios intérpretes do sistema imperante no país.
Algúns salientan a presenza dunha economía interna capitalista sen proxeccións externas intervencionistas. Resaltan a notoria preeminencia do patrón da plusvalía e do beneficio, como resultado da expansión do emprego privado e a redución da presenza estatal na actividade industrial. Pero tamén sinalan que esa viraxe non tivo connotacións imperiais. Consideran que o estado é xestionado por unha capa de funcionarios sen ambicións de dominación internacional (Kotz; Zhongjin Li, 2021).
Esta visión retoma a distinción entre clases dominantes, que acumulan capital na xestión da economía e burocracias, que controlan a dirección do estado para afianzar a súa hexemonía política. Entenden que esta última supremacía non inclúe na actualidade pretensións imperiais.
Outro enfoque rexeita a situación de China no pelotón imperial por mor do carácter inconcluso da restauración capitalista (Roberts, 2018). Lembra que o devezo por maiores cotas de plusvalía reforza a procura de mercados externos. Mais tamén salienta o teito que introduce a esa expansión o elevado protagonismo económico estatal. A gravitación do sector público supera en China a media de calquera economía desenvolvida e incide en todas as decisións de investimento. Nunha estrutura económica sen financeirización, nin total primacía do capital privado, os alicerces dunha política imperialista son fráxiles.
Un estudoso da política exterior chinesa chega a conclusións semellantes. Sinala o lugar preeminente do estado nas negociacións económicas internacionais e destaca que o groso dos créditos outorgados a outros países é xestionado polos organismos públicos (Prashad, 2020).
Esa preeminencia estatal explica o perfil distintivo deses empréstitos, en comparación cos xestionados polas entidades privadas, o FMI ou o Banco Mundial. As grandes empresas capitalistas de China lúcranse con esas operacións, pero aceptando as normas dos convenios inter-estatais que define Beijing.
Outra abordaxe máis ancorada na historia do país asocia a cautela xeopolítica de China coa traxectoria dun país acosado e carente de tradicións expansionistas (Klare, 2013). Ese vello peche defensivo pon atrancos á transformación da supremacía comercial nunha política de dominación.
Ese enfoque tamén salienta que o acaparamento de materias primas da periferia, reaviva a memoria do padecemento semicolonial afrontado durante dous séculos por China. O país quedou reducido a ese status dependente e non puido soster a súa soberanía despois da Guerra do Opio. Os imperios europeos arrebatáronlle a xestión de varios portos e Xapón apoderouse de amplas franxas do territorio. Só o triunfo revolucionario de 1949 puxo fin a esa opresión.
Eses antecedentes pairan en todas as relacións externas e están presentes nos intercambios con África. China desprega enormes investimentos para asegurar o seu abastecemento de insumos, pero colle distancia coas condutas emparentadas co colonialismo europeo. Ansía o control dos recursos naturais, pero comparte o recordo das humillacións sufridas polos seus clientes. Por iso transita (até o de agora) por un camiño que rexeita tanto a dominación, como a solidariedade co atormentado continente africano.
Non só a traxectoria histórica de China obstaculiza a súa conversión en potencia imperial. O xigante asiático mantén un conflito estrutural co dominador norteamericano, que impide a repetición do modelo sucesorio consumado a principio do século XX.
As continuidades que prevaleceron no traspaso da dominación británica á supremacía estadounidense non se estenden ao escenario actual. Os dous colosos anglosaxóns estaban atados por múltiples vínculos políticos, culturais e idiomáticos. Esa estreita conexión quedou substituída por contraposicións frontais en todos os ámbitos entre Estados Unidos e China (Hobsbawm, 2007).
Status intermedio, potencia non imperial
Outros analistas deducen o carácter non imperial de China do lugar intermedio que ocupa o país na xerarquía económica internacional. Consideran que a nova potencia asiática se inseriu nun segmento semiperiférico. Esa localización equidistante dos centros desenvolvidos e as periferias dependentes determina unha dinámica dual de desenvolvemento. A economía chinesa transfire plusvalía aos países avanzados e apreixa excedentes das rexións subdesenvolvidas (Minqi Li, 2017).
Ese status intermedio sitúa o xigante oriental nun contraditorio ámbito de emisor e receptor dos fluxos de valor circulantes no mercado mundial. Por esa colocación igualmente distanciada do teito e do piso da orde global, China queda excluída tanto do club dos imperios como do universo de nacións sometidas.
Este enfoque remarca a existencia de relacións de intercambio con dous tipos diferenciados de clientes. Os fornecedores de insumos ou de bens fabricados con investimentos externos de China nutren o despegamento do dragón asiático. Pero os adquirentes de exportacións ou os investidores foráneos no país lúcranse con esas actividades máis que a propia economía oriental.
Ese contraditorio resultado obedece ao status semiperiferico da nova potencia. A clase capitalista chinesa expandiuse no circuíto global da acumulación, sen lograr o pleno control dos fluxos de plusvalía. Capta excedentes de África, América Latina e o Sueste Asiático, pero drena porcións deste sobrante a Estados Unidos e Europa (Minqi Li, 2020).
Esta ollada tamén ilustra como as proporcións dese intercambio variaron nas últimas décadas. China ascendeu na globalización transferindo porcións decrecentes de plusvalía e capturando montantes maiores desas sumas. Os estudosos desa mutación cuantifican o xiro cos criterios marxistas da teoría do valor. Estiman que o intercambio de 16 unidades de traballo chinesas por 1 foránea que primaba no pasado se reverteu na actualidade a 1 local por 0,6 internacionais. Entre 1990-2014 consumouse un cambio radical no total de unidades de traballo captadas e drenadas por China no seu intercambio externo. Verificouse unha crecente primacía do montante absorbida en comparanza co transferido fóra do país (Minqi Li, 2017).
Mais esa enorme acumulación chinesa de superávits comerciais e reservas non ten correlato monetario pola condición intermedia do país. Apreixa excedentes maiúsculos sen xestionalos coa súa propia divisa (Minqi Li, 2020). Esa dificultade para internacionalizar o iuan obriga o país a realizar transaccións en dólares e a validar a continuada preeminencia desa divisa (Lo Dic, 2016). Debe acumular bonos do tesouro norteamericanos e pagar un pesado tributo ao seu competidor.
Esa forzada inmobilización de reservas chinesas en dólares constitúe outra confirmación da disparidade imperante entrambas as potencias. Esa asimetría monetaria ilustra a inserción diferenciada dos dous contendentes na xerarquía económica mundial.
Este diagnóstico dun esquema tripolar de capturas e drenaxes de valor na estrutura actual do capitalismo global, é compatíbel co modelo analítico que desenvolvemos no noso recente libro sobre a Teoría da Dependencia (Katz, 2018: 281-284).
Mais a nosa abordaxe sitúa a China nun lugar de economía central ascendente e non de semiperiferia. Este último lugar corresponde a países como Brasil, Sudáfrica ou A India, que só comparten asociacións internacionais co xigante asiático (BRICS). Non se equiparan en ningún terreo efectivo coa segunda potencia económica do planeta. O parentesco que establecen algúns organismos nun mesmo lugar de “países emerxentes” é tan forzado como pouco críbel.
Por outra banda, a avaliación do extraordinario crecemento chinés non pode quedar restrinxida aos fluxos internacionais de plusvalía. O segredo desa expansión foi a retención local do excedente e a acumulación orientada ao mercado ou ao consumo local. Unha ollada exclusivamente externa do desenvolvemento chinés perde de vista esa determinación. Pero máis aló destes matices, a clasificación intermedia de China no sistema mundial achega un orixinal sustento ao diagnóstico do país como unha nova potencia non imperial.
Conclusións políticas
A caracterización de China como un país non integrado no grupo dos imperios ten importantes consecuencias políticas. Como o seu rival estadounidense encarna todas as arestas do imperialismo contemporáneo, o conflito entre ambos enfronta potencias de distinta índole. Non son competidores equivalentes, nin igualmente inimigos das maiorías populares do planeta. As posturas de neutralidade (ou indiferenza) fronte á confrontación existente son erróneas. Estados Unidos agride desde unha posición imperial a un rival non imperial, que responde con accións defensivas.
Pero é tamén certo que China se converteu nunha gran potencia económica. Xa consolidou relacións de intercambio e investimento que afectan ao groso da periferia. A plusvalía drenada polas firmas capitalistas do novo xigante limita o desenvolvemento do Sueste Asiático e a renda capturada de África ou América Latina agrava a primarización de ambas as zonas. China non actúa como un dominador imperial, pero tampouco favorece o desenvolvemento das rexións empobrecidas do planeta.
O xigante asiático poderíase converter nun aliado político dos países dependentes polo singular lugar que ocupa na orde global. Non forma parte dese bloque de nacións sometidas, mais podería ser inmerso na batalla prioritaria contra o imperialismo.
En América Latina podería cumprir un papel de contrapeso do intervencionismo estadounidense, semellante ao xogado no pasado pola Unión Soviética. Ese rol brindou sostén xeopolítico a varios procesos transformadores.
No contexto actual, todos os países do Novo Mundo situados ao sur do Río Grande necesitan forxar un bloque de resistencia contra a dominación estadounidense. Pero deben fortelecer ao mesmo tempo unha fronte de negociación común con China.
Esa alianza resulta indispensábel para reverter a relación comercial adversa coa nova potencia. Os dous procesos de acción antiimperialista fronte a Washington e renegociación económica con Beijing están estreitamente conectados e presupoñen unha distinción cualitativa entre o inimigo imperial e o socio potencial. Esta caracterización suscita intensas polémicas que revisaremos no próximo texto.
Resumo
Non hai equivalencia no principal conflito xeopolítico actual. Estados Unidos agride e China deféndese. Washington pretende recuperar o seu liderado imperial e Beijing intenta soster un crecemento capitalista sen confrontacións externas.
A restauración inconclusa, o réxime político, a historia de acosos e o abismo cultural co seu opoñente limitan a conversión de China nunha potencia imperial. A súa crecente captura de fluxos internacionais de valor é recente. América Latina necesita combinar a resistencia á dominación estadounidense coa renegociación comercial con China.
_______________________________________________________________________________________
Referencias:
Bello, Walden (2020) “¿Qué supondrá una presidencia de Biden para la región de Asia-Pacífico?” https://vientosur.info
Benjamin, Medea; Davies, Nicolas J. S. (2020). “La guerra fría de EE.UU. con China aislará a EE.UU., no a China” 08/08/2020 https://rebelion.org
Crooke, Alastair (2020). “El doble desacoplamiento” https://www.alainet.org/es/articulo/209241
Fornillo Bruno (2017). “La China de Xi Jin Ping y el Estados Unidos de Trump”, file:///C:/Users/Claudio/Downloads/18923
Hobsbawm, Eric (2007). Guerra y paz en el siglo XXI, Editorial Crítica, Barcelona.
Katz Claudio (2018). La teoría de la dependencia, 50 años después, Batalla de Ideas, Bos Aires.
Klare, Michael (2013). “Ser o no ser imperialista”, https://www.eldiplo.org/notas-web/
Kotz, David M; Zhongjin Li (2021). “Is China Imperialist? Economy, State, and Insertion in the Global System” December 2020, Union for Radical Political Economics at the virtual annual meeting of the Allied Social Sciences Association, January 3-5,
Lo, Dic (2016). “Developing or Under-developing? Implications of China’s ‘Going out’ for Late Development”, SOAS Department of Economics Working Paper No. 198, London: SOAS, University of London.
Margueliche, Juan Cruz (2020). “La irrupción del Covid-19, los medios de comunicación y un nuevo escenario geopolítico”, https://www.academia.edu/43482291
Mearsheimer, John (2020). “Es posible una guerra entre Estados Unidos y China en 2021”, 25/07. https://www.perfil.com/noticias/actualidad/
Merino, Gabriel E (2020). “La reconfiguración imperial de Estados Unidos y las fisuras internas frente al ascenso de China”. Las venas del sur siguen abiertas: debates sobre el imperialismo de nuestro tiempo. Batalla de Ideas, Bos Aires.
Minqi Li (2017). “From Socialism to Capitalism, and to Eco-Socialism”, http://pinguet.free.fr/minqili17
Minqi Li (2020). “Basic Task Of Scientists Has To Do With Increasing People’s General Awareness About Physical And Social Laws Of Motion”, Mayıs 19, http://bilimveaydinlanma.org
Noyola Rodríguez, Ulises (2018). “El BAII golpea el tablero financiero mundial” http://www.iade.org.ar/noticias
Poch de Feliu, Rafael (2021). “Tres vectores y nueve frentes de la actual guerra híbrida contra China” https://rebelion.org/
Prashad, Vijay (2020). “Entrevista sobre el socialismo chino y el internacionalismo hoy”, 21-5 https://observatoriodetrabajadores.wordpress.com/2020/05/25/
Ríos Xulio (2021). “Diálogo Cuadrilateral de ¿QUAD?” 05/03/2021, https://www.desdeabajo.info/mundo/item/41845
Roberts, Michael (2018), “China workshop: challenging the misconceptions”, 7 xuñ., https://thenextrecession.wordpress.com
Rousset, Pierre (2018). “Geopolítica china: continuidades, inflexiones, incertidumbres”, 25 xullo https://vientosur.info/
Watkins, Susan (2019). “Estados Unidos vs. China”, New Left Review 115 marzo-abril.
Yunes, Marcelo (2018). “Una década de crisis global. Estado y perspectivas de la economía mundial”, https://www.mas.org.ar/?p=809
_______________________________________________________________________________________
[Artigo tirado do sitio web La Haine, do 19 de abril de 2021]