Reforma das pensións: incertezas, privatizacións e atrasos

A necesaria mellora das pensións require derrogar as reformas de 2011 e 2013, que non só reducen a súa contía, senón que empeoran as condicións das e os traballadores maiores ao aumentar a idade de xubilación e dificultar o acceso ao emprego dos máis novos, así como proceder a un aumento xeral dos salarios, xa que non pode haber pensións dignas sen salarios decentes

 Un gran número de institucións privadas e públicas, estatais e internacionais, defensoras da orde social neoliberal teiman en que, no contexto do pacto de rendas para facer fronte á inflación, é necesario conter os salarios, suspender a revalorización das pensións e introducir reformas que reduzan as pensións iniciais. Os seus argumentos sobre a excesiva xenerosidade do sistema de pensións non se sosteñen.

 Así, cando se indica como dato revelador o aumento da contía do conxunto das pensións medias –aínda que cada vez menor–, xa que iso se debe a que as pensións que causan alta son máis elevadas, por corresponder a salarios máis elevados e á maior duración das cotizacións, que as que causan baixa por falecemento, o dato máis relevante para avaliar se a contía das pensións mellora ou non é ver a evolución das pensións novas de cada mes e ano en relación coas de meses e anos anteriores.

 Como resultado dos recortes provenientes das reformas de 2011 e 2013 e do longo período de caída salarial, que se pode visualizar con datos como que o salario medio no Estado español é o 20,2% inferior á media da Unión Europea⁽¹⁾ e que o aumento salarial fixado nos convenios colectivos en vigor en xullo de 2022 era do 2,56% fronte a unha inflación do 10,8%, as pensións novas están a sufrir reducións nos últimos anos⁽²⁾.

Pacto de rendas contra salarios e pensións

 Significativamente, as recomendacións do Pacto de Toledo de novembro de 2020 para a reforma das pensións e o acordo para a reforma do sistema público de pensións subscrito polo goberno, as patronais CEOE e CEPYME e os sindicatos CC OO e UGT, non din nada sobre a reforma de 2011 e só tocan un dos elementos centrais da de 2013. As reformas de desenvolvemento do Pacto de Toledo (PT) están a aplicarse por fases, a primeira das cales se materializou a través da Lei 21/2021, do 28 de decembro, de garantía do poder adquisitivo das pensións e doutras medidas de reforzo da sustentabilidade financeira e social do sistema público de pensións. Entre outros temas, están pendentes de se tratar na segunda fase: o posíbel aumento do período de cálculo das pensións, unha nova regulación das pensións mínimas –en principio para achegalas ao salario mínimo–, o aumento do tope máximo de cotización e o seu acompañamento cun aumento dos topes máximos de pensións –aínda que non forzosamente na mesma proporción– que permitiría un aumento inmediato dos ingresos, a condición de que ese aumento non se dilate en décadas⁽³⁾.

 Este artigo ten por obxecto tratar as cuestións que están de actualidade sobre as pensións, sexa porque aínda que están aprobadas están a ser cuestionadas, como a revalorización das pensións pola crecente esixencia dos círculos neoliberais e patronais de deixala en suspenso, sexa polo risco de volta a un Factor de Sustentabilidade duro polas exixencias de Unión Europea para a entrega dos fondos Next Generation, sexa porque acaban de ser aprobadas leis como a recente de pensións privadas de emprego, sexa polo empeoramento das pensións mínimas e a demora en lle poñer remedio.

A revalorización das pensións cuestionada de novo

 O aumento da esperanza de vida, ao dar lugar a unha maior duración de cobro das pensións, aumenta a importancia dos seus criterios de revalorización. O baseado no aumento dos prezos ten por finalidade manter o nivel de vida das e os pensionistas, mentres que o que toma o salario como criterio de referencia permite manter constante ao longo do tempo a contía relativa da pensión en relación co salario. Ese beneficio será maior cando á súa vez os salarios recollan unha porcentaxe maior do producido, revertendo a tendencia á degradación da parte salarial.

 O lixeiro maior aumento dos salarios que os prezos durante as últimas décadas do século XX e o inicio do XXI, aínda que moi inferior aos incrementos da produtividade do traballo, explica que a diferenza entre a pensión e o salario que se deixa de percibir cando se accede á pensión aumenta coa idade do pensionista. Agora ben, durante as últimas crises a maioría dos e as asalariadas nin sequera mantivo o poder adquisitivo dos salarios. Por iso, aínda que o simple mantemento do poder adquisitivo das pensións non é a mellor das solucións, hai que defendelo con firmeza, contra un cuestionamento que pretende que nin sequera se manteña.

 Até a reforma de 2013, as pensións revalorizábanse de forma automática ao comezo de cada ano, “de acordo co índice de prezos ao consumo previsto para o devandito ano”. Esa regra foi deixada sen efecto polo Decreto-lei 8/2010 do goberno de Rodríguez Zapatero, que acordou a conxelación das pensións para o 2011. O criterio de revalorización segundo o IPC previsto e o aboamento da diferenza a inicios do ano seguinte crebou coa Lei 23/2013 –reforma Rajoy–, a partir da cal a revalorización pasaba a depender, a través do chamado Índice de Revalorización das Pensións (IRP), da evolución de ingresos e gastos das pensións mediante unha complicada fórmula sobre a evolución dos ingresos e gastos do sistema. De se ter mantido o IRP, a perda de poder adquisitivo sería substancial e acumulativa, xa que as pensións, aínda que en teoría se revalorizarían entre un mínimo do 0,25% e un máximo do IPC máis o 0,50%, en realidade íase aplicar sempre o 0,25% mentres se mantivese o aumento do número de pensionistas, o desemprego masivo e a caída salarial⁽⁴⁾. De feito, entre 2013 e 2017 as pensións só se incrementaron o 0,25% anual. O goberno Rajoy cifrou en 33.000 millóns o aforro en oito anos, partindo dunha inflación do 1% anual.

 O informe do comité de expertos en que se baseou a reforma de 2013 recoñecía que a aplicación do IRP e do Factor de Sustentabilidade (FS) ía dar lugar a unha “diminución significativa da pensión media sobre o salario medio, que podería dificultar –sinalaba– un dos obxectivos que recomenda a UE para os sistemas de pensións: manter uns estándares de benestar económico da poboación xubilada próximos aos que mantiña na súa etapa activa”. Ese obxectivo non se podía cumprir coa Lei 23/2013. Primeiro, porque a elevación das bases de cotización tería que ser de gran magnitude para compensar a redución derivada do FS, superando o aumento da esperanza media de vida. Segundo, porque a aplicación do IRP daría lugar a unha redución do valor actualizado das pensións. O efecto combinado da necesidade do PP de axudas parlamentarias para aprobar os orzamentos e da presión do nacente movemento pensionista deu lugar á suspensión do IRP e a volta ao IPC a través de acordos anuais nas leis de orzamentos, que se mantivo posteriormente cos gobernos do PSOE. Entre as axudas é de salientar a do PNV, que subscribiu un acordo limitado sobre revalorización co fin de presentala como logro seu e así tratar de desmobilizar o movemento de pensionistas vasco.

 A Lei 21/2021 substitúe o IRP pola aplicación, ao comezo de cada ano, da porcentaxe equivalente ao valor medio das taxas de variación interanual dos prezos dos doce meses previos a decembro do ano anterior. Conforme o criterio anterior á lei de 2013, baseado na previsión de inflación a comezos de ano e posterior reaxuste segundo a inflación acumulada, neste caso de novembro de 2020 a novembro de 2021, en 2022 correspondería unha revalorización do 5,6%, concretada nunha paga a inicios de ano do 4,7% (5,6% de aumento do IPC menos o 0,9% de aumento pola inflación prevista a inicios de 2021) e un aumento das pensións para 2022 segundo a previsión de aumento do IPC para 2022. No seu lugar, a aplicación do novo criterio de medición do IPC deu lugar a que a paga percibida en xaneiro de 2022 sexa do 1,6% (2,5% do IPC medio interanual menos o 0,9%) e a un aumento do 2,5% para o 2022 (salvo o 3% para as mínimas e as non contributivas). Un exemplo para apreciar a perda anual debida ao novo criterio do IPC: foi de 1.186,6 euros para unha pensión de 1.700 euros mensuais no 2021. E en lugar de partir en xaneiro de 2022 cunha pensión de 1.785 euros/mes (1.700 x 1,065) arrincou con 1.742,5 (1.700 x 1,025). A perda pode repetirse, ou ser maior aínda, en 2022 se, como é moi previsíbel, a inflación acumulada é maior que a media interanual. Os dous partidos do goberno progresista gabáronse da revalorización segundo o IPC, omitindo o recorte que supón o novo método.

 O Banco de España manifestou que a reforma da lei de 2021 é insuficiente para garantir a sustentabilidade das pensións pola derrogación do IRP e o FS. Propuxo que as pensións e o funcionariado e as e os empregados públicos participen no pacto de rendas, que tanto as pensións como os salarios públicos non aumenten conforme o IPC e que a suficiencia das pensións se restrinxa aos “fogares máis vulnerábeis”⁽⁵⁾. Pódese deducir que propón que as pensións superiores á mínima aumenten en contía moi reducida ou mesmo se conxelen. O mesmo criterio se defendeu pola Comisión Europea e a OCDE, cuxo responsábel de pensións⁽⁶⁾ declarou que hai “argumentos evidentes” para incumprir a lei que liga as pensións co IPC medio interanual, xa que iso supoñería en 2023 un custo suplementario de 10.000 millóns de euros, cifra aumentada pola Airefa a 15.000 millóns. O presidente da CEOE reclamou que o tema se trate novamente no Pacto de Toledo.

 Mentres se escribe este artigo, os responsábeis do PSOE viñeron dicindo que aplicarán o criterio da Lei 21/2021. Con motivo da aprobación do teito de gasto do Estado seguiuse prevendo que as pensións se revaloricen en 2023 conforme a inflación, o que, sumado ao aumento do gasto polo aumento do número de pensionistas e pola substitución das pensións que causan baixa por falecemento por pensións novas, daría lugar a un aumento próximo ao 10% no gasto de pensións. Porén, o gran número de cotizantes durante 2022 está a dar lugar a un forte aumento de recadación das cotizacións, en contía bastante superior ao gasto en pensións, o que está a reducir o déficit do sistema (De Miguel, 2022). Á vista do incremento das presións que se van producir nos próximos meses e dos antecedentes en materias próximas, como o compromiso de derrogación íntegra da reforma laboral do PP, é lóxico o escepticismo sobre as decisións definitivas do PSOE e do goberno. A escalada da inflación require que a revalorización se aplique sen esperar ao transcurso do ano, como reivindica o movemento pensionista.

 Así pois, os dous elementos centrais da contrarreforma proposta consisten en suprimir a revalorización de todas as pensións, segundo o novo criterio do IPC medio interanual, e a volta ao FS, sexa este o que se aprobou, aínda que non chegou a aplicarse, ou un novo, pero que teña a función de reducir as pensións iniciais. Para iso, os defensores da conxelación das pensións non dubidan en tratar de fomentar a división entre a poboación asalariada e pensionista, agochando o aumento da desigualdade entre as elites económicas e a gran maioría da poboación, sexa esta traballadora, pensionista ou desempregada.

Un novo Factor de Sustentabilidade?

O FS foi creado pola Lei 27/2011 para que entrase en vigor en 2027. A lei 23/2013 fixou un novo contido para o FS e acordou que se calculase conforme a evolución da esperanza media de vida aos 67 anos, por períodos de cinco anos. Estaba prevista a súa aplicación ás pensións iniciais de xubilación a partir de 2019 e a súa función era facer pagar ás persoas pensionistas o aumento da esperanza media de vida tras a súa xubilación. O Pacto de Toledo de 2020 non facía ningunha mención ao FS.

 O FS da Lei 27/2011 non chegou a aplicarse e o da Lei 23/2013 foi substituído, na Lei 21/2021, por un Mecanismo de Equidade Interxeracional (MEI). O obxectivo declarado do MEI é o de “preservar o equilibrio entre xeracións e fortalecer a sustentabilidade do sistema da Seguridade Social”, mediante unha cotización adicional de 0,6 puntos (o 0,5 a cargo dos empresarios e o 0,1 a cargo dos e as traballadoras) destinada ao Fondo de Reserva da Seguridade Social e que se aplicará a partir de 2023 durante dez anos. O MEI, cuxa aprobación foi recibida con forte hostilidade pola CEOE ao romper coa traxectoria de perseguir o obxectivo de sustentabilidade financeira do sistema de Seguridade Social non mediante unha redución do gasto en pensións, senón polo aumento dos ingresos, merece unha valoración positiva… pero moi matizada, pola escaseza do aumento das cotizacións, que contrasta coa necesaria elevación do gasto derivado do aumento do número de pensionistas e da mellora das pensións, especialmente das mínimas e das medidas para superar a fenda de xénero.

 O Compoñente 30 do Plan de Recuperación, Transformación e Resiliencia Next Generation, dedicado ás pensións, establece como o primeiro dos seus obxectivos a eliminación do déficit do sistema. Con ocasión do segundo pagamento dos fondos, a Comisión Europea manifestou a súa oposición ao MEI, ao que atribúe o aumento do déficit público. Implicitamente, reclamou a posta en marcha dun novo FS que se basee nunha redución no pagamento de pensións que compense o aumento do gasto derivado da volta á revalorización segundo o IPC. Esta medida condicionaría o cuarto dos pagamentos dos fondos, a inicios do próximo 2023. A preocupación da Comisión polo déficit do sistema de pensións é nesgada: tense que lograr reducindo as pensións públicas, o que permitiría abrir o espazo das privadas, que é outro dos obxectivos que sinala o citado Compoñente 30. O ministro Escrivá veu defendendo o MEI polo seu semiautomatismo⁽⁷⁾, xa que se prevé que se revisará a necesidade de novas reformas conforme a situación financeira derivada dos seus ingresos no 2032, fronte ao que considera excesiva rixidez das exixencias da Comisión Europea. Mais non se deben esquecer anteriores declaracións sobre a súa vontade de reducir en tres puntos do PIB –30.000 millóns– o gasto en pensións⁽⁸⁾, e así conseguir o visto e prace para a recepción dos Fondos Europeos de Recuperación, polo que é previsíbel que o goberno vaia utilizar a constrición europea para xustificar a posta en marcha dun novo FS, que se podería basear en datos demográficos como o de 2013 ou en datos baseados na evolución económica ou nunha mestura de ambos.

A nova lei de pensións privadas de emprego

 A Lei 12/2022, do 30 de xuño, de regulación para o impulso dos plans de pensións de emprego, ten como obxectivo o desenvolvemento dos plans de pensións de emprego a través da negociación colectiva. Mentres se manteña a súa voluntariedade, o desenvolvemento de calquera das modalidades de pensións privadas, incluída a de emprego, exixe que teñan lugar recortes máis duros nas pensións públicas de repartición, que se tratará de impor na segunda fase da reforma, e que se concedan vantaxes a favor das empresas.

 A cobertura das pensións de emprego é moi baixa no Estado español: segundo o preámbulo da lei, a finais de 2020 o seu número de partícipes era inferior aos dous millóns, e o patrimonio deses plans alcanzaba 35.681 millóns de euros. O aforro a través destes non chega ao 1% da masa salarial da poboación ocupada e abrangue pouco máis do 10% desta, mentres que en Europa se move entre o 25 e o 90%, dependendo de se os plans proceden da negociación colectiva voluntaria (menos do 60%) ou dunha normativa obrigatoria ou case obrigatoria.

 O patrimonio do conxunto dos plans de xubilación é inferior no Estado español ao de Estados característicos da capitalización como Holanda como Dinamarca, pero bastante máis elevado que o dos grandes países da UE, como se pode apreciar no cadro seguinte.

^{Fonte: Extraído de OECD, ‘Pension Funds in figures’, 2021.}

 Esta diferenza en relación con Estados característicos das pensións baseadas na repartición explícase porque estes están máis atrasados na privatización das pensións, mentres que no Estado español xa en 1987 se aprobou a primeira Lei dos Plans e Fondos de Pensións. Na actualidade o seu maior desenvolvemento dáse no sector público, o que mostra a vontade dos gobernos, tanto os abertamente neoliberais como os socialdemócratas, de impulsar as pensións privadas. A tentativa de corrixir esa diferenza, aumentando o seu peso no sector privado, prodúcese nun contexto moi problemático para o desenvolvemento da capitalización privada, polas razóns que paso a comentar.

 En primeiro lugar está a cuestión da rendibilidade dos investimentos e a inseguridade destas para proporcionar ingresos garantidos. No caso das pensións privadas, o aumento da esperanza media de vida dá lugar a unha diminución na contía das pensións, xa que esta depende da duración do seu pagamento. No caso dos plans de cotizacións definidas, as perdas dos investimentos son sufridas polos e as asalariadas, que ven reducir o valor do seu aforro-xubilación. Así, no ano 2008 os fondos de pensións dos países da OCDE tiveron unha caída do 20%, sendo particularmente afectados os países nos que a parte das pensións privadas é máis importante. É certo que a longo prazo a rendibilidade está a ser superior ao crecemento económico, conforme o cal os defensores das pensións privadas por capitalización conclúen na súa superioridade sobre as pensións de repartición financiadas por cotizacións sociais, a pesar de que iso se basee nunha redistribución regresiva da renda⁽⁹⁾. Como indica Piketty, a volatilidade do crecemento da masa salarial é entre 5 e 10 veces máis reducida que a da taxa do rendemento do capital⁽¹⁰⁾, e quen acceda á pensión privada nun momento de caída do patrimonio dos fondos de pensións ten un alto risco de sufrir unha perda irreparábel.

 Tras a crise de 2008-2012, a rendibilidade dos fondos de pensións foi en xeral positiva. Segundo a entidade da patronal aseguradora Inverco, o conxunto dos plans de pensións pechou 2021 coa segunda mellor rendibilidade da serie histórica (o 8,5%), pero as previsións para os próximos anos anuncian a súa caída. A rendibilidade neta das pensións está mediatizada polos gastos de xestión e depósito que resultan da transformación das achegas e os seus rendementos en pensións. Eses gastos de xestión dos plans de emprego son inferiores aos dos individuais e iso, xunto a unha mellor xestión, dá lugar a unha maior rendibilidade: 1,3 puntos máis ao ano durante os últimos 25 anos⁽¹¹⁾. Porén, a rendibilidade destes é frecuentemente inferior á inflación e mesmo negativa⁽¹²⁾.

 Hai unha lección clara que se tira das crises periódicas da economía capitalista: é mellor e máis segura a pensión baseada no salario que o risco financeiro. O movemento das e os pensionistas, coa súa exixencia de mellorar e garantir as pensións públicas e a súa crítica a un trato institucional favorábel ás pensións privadas que ten a función de minar a solidariedade colectiva necesaria para defender o sistema público de repartición, mostrou que o teñen moi claro. Ademais, as pensións privadas teñen efectos que exceden á provisión das pensións. Os xestores dos plans e fondos de pensións tratan de obter rendibilidades crecentes a fin de aumentar a súa parte no mercado mediante o incremento do valor das accións das empresas e os produtos financeiros aos que dedican unha parte crecente dos seus investimentos, contribuíndo así á redución dos salarios, a redución dos cadros de persoal ou downsizing e, en xeral, ao recorte dos dereitos laborais e a agresión ao medio ambiente.

 O segundo elemento que problematiza o obxectivo da nova lei consiste na dificultade de convencer a maioría das direccións das empresas para que, ademais das cotizacións á Seguridade Social, realicen achegas a pensións privadas. Cando o conxunto da patronal rexeita manter o poder adquisitivo dos salarios, parece pouco críbel que as direccións das empresas estean dispostas a esas achegas, salvo que se lles concedan vantaxes sociais e fiscais de gran envergadura. As organizacións sindicais, aínda que sexan favorábeis ao desenvolvemento das pensións de emprego, terán moi difícil manter que a inclusión nos convenios das achegas empresariais se faga á conta da case conxelación dos salarios directos.

 A lei inclúe diversas medidas para a promoción das pensións de emprego. Coa función de reducir os custos de xestión acórdase a creación dun fondo de emprego de promoción pública ao que se poderán adscribir algúns plans de emprego, pero que será xestionado polo sector privado. A lei precisa que o seu carácter público non supón ningunha garantía de preservación do valor das achegas e contribucións nin da súa rendibilidade. As medidas máis importantes están destinadas a estimular as e os empresarios, superando o seu rexeitamento ao aumento dos custos laborais, e teñen un importante custo fiscal e de perda de recadación de cotizacións sociais. Para as e os traballadores partícipes fíxanse deducións na base impoñíbel do IRPF por un máximo de 1.500 euros ao ano, que nalgúns casos poden chegar a 8.500. Para as empresas estabelécese unha dedución do 10% na cota do Imposto de Sociedades polas contribucións empresariais a favor de traballadores cuxo salario bruto anual sexa inferior a 27.000 euros e pola parte proporcional para os salarios que excedan esa cifra.

 Redúcense as cotas empresariais á Seguridade Social polas contribucións empresariais a través dunha fórmula rebuscada. Segundo os meus cálculos, en 2022 dá como resultado a cantidade de 247,8 euros/mes nos meses de 30 días. Supoñendo unha poboación cuberta de 10 millóns, supoñería unha perda de recadación por cotizacións próxima aos 3.000 millóns de euros ano, sen que até hoxe se fixase se esa caída nos ingresos da caixa da Seguridade Social vai ser compensada polos Orzamentos Xerais do Estado. Se os sistemas de capitalización privada son tan eficaces, como alegan os seus defensores desde o punto da rendibilidade dos aforros investidos, non deberían contar coa axuda suplementaria de medidas desfiscalizadoras e de exención de cotizacións sociais. A necesidade de incrementar o financiamento da Seguridade Social, nun contexto de dificultades financeiras no sistema público polo envellecemento demográfico, non casa coa exención de cotización dun concepto desta envergadura económica.

 A lei di que os activos dos fondos se investirán “exclusivamente” en interese dos partícipes e beneficiarios, tomando en consideración a rendibilidade, o risco e o impacto social e ambiental dos investimentos. Isto último moi frecuentemente irá en contra do interese material dos partícipes, xa que eses obxectivos son contraditorios entre si. Tamén se di que os fondos non poderán ser investidos en empresas ou negocios que conten con algunha sede en paraísos fiscais, entendendo por tales os que se recollen nunha listaxe do Consello Europeo do 24 de febreiro de 2022 e os países e territorios que se recollen no Real Decreto 1080/1991 de 1991, normas que só inclúen unha parte deses paraísos e que non impediron a enorme cantidade de diñeiro acollido nestes que escapa do pagamento de impostos. Segundo un informe de Oxfam-Intermon de 2017(13), o investimento español en paraísos fiscais multiplicouse por catro entre 2015 e 2016, de forma que un de cada catro euros investidos por empresas ou particulares acaba en territorio offshore. Esa realidade non é freada pola lei, xa que a prohibición de investir se limita ás sedes, pero non aos fondos que se canalicen a través de entidades externas. En resumo, os investimentos en que se materializan os activos depositados nos fondos de pensións e as EPSV, ademais de ser de risco, producen efectos sociais contrarios aos intereses da maioría da poboación.

Pensións mínimas que empeoran

A recomendación 5ª do Pacto de Toledo maniféstase a favor da mellora das pensións mínimas sempre que a súa “estrutura e contía non supoñan un desincentivo á cotización”, obviando que no traballo por conta allea a base de cotización está determinada polo salario. Rompendo cun certo costume de aumentar as pensións mínimas nas leis de orzamentos en contía máis elevada que o conxunto das pensións, nos anos 2020 e 2021 o aumento foi idéntico e en 2022 foi de só medio punto máis que o aumento xeral (3% fronte ao 2,5%). A Lei 21/2021 non incluíu ningunha medida sobre a mellora das pensións mínimas que se deixa para a segunda fase, o que supón un desprezo á urxencia dun dos elementos centrais para a dignificación das pensións, como entendeu o movemento pensionista coa súa reivindicación dos 1.080 euros. Esta urxencia é tanto maior polas seguintes razóns:

- As conxelacións e semiconxelacións das pensións que tiveron lugar desde 2011 fixeron perder unha porcentaxe aproximada do 4% ao poder adquisitivo das pensións, aplicábel tamén, de forma máis atenuada, ás pensións mínimas, cuxos perceptores son maioritariamente mulleres (o 65,56% no 2020).

- A esmagadora maioría das persoas perceptoras das pensións mínimas non dispoñen de pensións privadas, polo que os seus únicos ingresos de pensión proveñen das pensións públicas.

- Dispoñen de escasos aforros e patrimonio, especialmente tras a crise de 2008, que deu lugar a unha maior concentración dos patrimonios entre a xente máis rica en detrimento de a máis pobre, e non dispoñen de recursos para facer fronte a necesidades imprevistas e aos alugueiros en aumento a quen non dispón de vivenda en propiedade.

- A insuficiencia de servizos públicos de coidados afecta de forma específica ás persoas de idade máis avanzada, especialmente mulleres, e exixe en moitos casos, se se pode, acudir aos servizos privados de pagamento.

- Mentres que en 2018 o cociente pensión mínima das persoas xubiladas maiores de 65 anos/salario mínimo era do 95,32%, ese cociente deteriorouse en 2022, a consecuencia dos aumentos do salario mínimo en contía superior ao das pensións mínimas: a citada pensión mínima, de 10.103,80 euros/ano, equivale neste ano ao 72,17% do SMI de 14.000 euros/ano. Para que esa pensión mínima alcanzase o 90% do salario mínimo en vigor, é dicir, 900 euros/mes, sería necesario que aumentase case o 25% e para os 1.080, o aumento debería alcanzar o 50%.

- A proposta do goberno de que o salario mínimo alcance o 60% do salario medio conforme a Carta Social Europea poderá traer consigo que a importante caída dos salarios medios reais se vaia reflectir tamén nun menor crecemento dos salarios mínimos e, con iso, das pensións mínimas.

Breves conclusións

 A necesaria mellora das pensións require derrogar as reformas de 2011 e 2013, que non só reducen a súa contía, senón que empeoran as condicións das e os traballadores maiores ao aumentar a idade de xubilación e dificultar o acceso ao emprego dos máis novos, así como proceder a un aumento xeral dos salarios, xa que non pode haber pensións dignas sen salarios decentes.

 Para manter o poder adquisitivo das pensións non abonda con se opoñer á suspensión ou conxelación da revalorización como pretenden os círculos neoliberais, senón que se debe volver á aplicación do método baseado na inflación acumulada anual en lugar da media interanual. En contextos como o actual, dunha altísima inflación, a revalorización debe realizarse en períodos inferiores ao ano.

 Para que sexa eficaz, a oposición á proposta da Comisión Europea de substituír o actual Mecanismo de Equidade Interxeracional baseado no aumento dos ingresos por un factor de sustentabilidade que reduciría as pensións iniciais, non pode deixarse en mans do goberno e os partidos parlamentarios. É necesaria a firme oposición, acompañada das mobilizacións necesarias, das organizacións sindicais e movementos sociais, especialmente do movemento feminista.

 A aprobación da Lei 12/2022, de promoción das pensións de emprego, ten o obxectivo de substituír, por agora parcialmente, ás pensións públicas de repartición por pensións privadas e dificultar a oposición unida aos recortes destas, polo que debe ser rexeitada. En particular, son absolutamente criticábeis as vantaxes fiscais e de redución das cotizacións sociais para as empresas.

 A mellora das pensións debe ir ligada a un aumento dos salarios, polo menos conforme o nivel da inflación. As pensións mínimas deben representar unha porcentaxe máis elevada do salario mínimo: ao redor do 90%. 

_____________________________________________________________________________

Notas:

(1) Véxase o estudo de Adecco (2022), ‘VIII Monitor Adecco sobre salarios (y III): la remuneración española en el contexto europeo, en base a la Encuesta de Estructura Salarial del INE’: https://www.adeccogroup.com/es-es/sala-de-prensa/-/media/project/adeccogroup/spain%20content/2022%20Press%20Releases/2022-08-09-NdP-VIII-Monitor-Adecco-sobre%20Salarios-Tercera-parte.pdf/.

(2) Iso pódese apreciar na información estatística da Seguridade Social sobre as altas de pensión entre os anos que van desde 2018 até agosto de 2022: https://www.seg-social.es/wps/portal/wss/internet/EstadisticasPresupuestosEstudios/Estadisticas/EST23/EST44

(3) Nalgúns medios de prensa informouse en agosto de 2022 dun plan gobernamental para aumentar ese tope en 30 anos a partir de 2023 até 60.000 euros, o que equivale a un 20,7% sobre o tope de 2022. Ademais de moi lento, ese aumento deixaría sen cotizar a unha parte importante dos salarios máis elevados. En paralelo, aumentaría o tope máximo de pensións sen incluír ningún elemento redistributivo.

(4) Segundo cálculos de Soubies e Aguirre (2019, p. 65), a aplicación do IRP (FRA no texto) supoñería que a pensión media de 2019 se reducise nos 25 anos seguintes de 750 euros a 508 e a pensión media de 994 a 698.

(5) Véxase a presentación do Informe Anual do Banco de España realizada por Pablo Hernández, gobernador do Banco, https://www.bde.es/bde/es/secciones/informes/informes-y-memorias-anuales/informe-anual.

(6) Carlos Segovia. A OCDE: “Hay que suspender este ano en España la ley que sube las pensiones con la inflación”, El Mundo, 6/07/2022.

(7) Raquel Pascual (2022) Bruselas reclama un mecanismo de ajuste más automático que el recién aprobado”, Cinco Días, 9/8, https://cincodias.elpais.com/cincodias/2022/08/08/economia/1659983878_356484.html

(8) Carlos Segovia (2021) “Entrevista al ministro de Seguridad Social”, El Mundo, 31/8, https://www.elmundo.es/economia/2021/01/30/601551fc21efa0236d8b4598.html

(9) Véxase en Soubies e Aguirre (2019: 66 e ss.) as desastrosas consecuencias económico-sociais que entrañaría que os plans de pensións proporcionasen un complemento de pensións do 20%.

(10) Thomas Piketty (2015: 785). O autor subliña que a estrutura patrimonial dalgúns Estados europeos, entre eles o español, fainos especialmente vulnerábeis por teren unha parte importante das empresas e da débeda pública en mans estranxeiras (307).

(11) Cristina García (2021) “Los planes de pensiones de empleo rentan más que los individuales”, El Economista, 23/10, https://www.eleconomista.es/mercados-cotizaciones/noticias/11447666/10/21/Los-planes-de-pensiones-de-empleo-rentan-13-puntos-mas-al-ano-que-los-individuales-.html

(12) Comisiones Obreras. Secretaría de Políticas Públicas y de Protección Social (2022) Informe mensual rentabilidad de pensiones empleo, abril de 2022.

(13) Oxfam (2017) “Cómo los principales bancos europeos se benefician de los paraísos fiscales”, dispoñíbel en https://vientosur.info/spip.php?article12410

_____________________________________________________________________________

Referencias:

De la Fuente, Mikel (2021) “El Pacto de Toledo y la financiación de las pensiones”, Viento Sur, 7/2.

De la Fuente, Mikel (2021) “Contener el gasto público, favorecer el sistema privado”, Viento Sur, 28/11.

De Miguel, Fernando (2022) “Pensiones: guerra entre vulnerables o unidad ante la desigualdad”, Economistas Frente a la Crisis.

Piketty, Thomas (2015) ‘El capital en el siglo XXI’. México: Fondo de Cultura Económica.

Soubies, Jesús María e Aguirre, José María (2019) ‘Por un sistema público de pensiones. Ética, crítica y economía’. Navarra: Pamiela.

_____________________________________________________________________________

[Artigo tirado do sitio web Viento Sur, do 20 de outubro de 2022]

• clase traballadora
• economía
• Estado español
• pensións
• Seguridade Social