Capitalismo e roubo: a expropiación da terra, o traballo e a vida

John Bellamy Foster, Brett Clark e Hannah Holleman - 28 Xan 2020

É imposíbel comprender a totalidade das relacións capitalistas sen considerar as explotación e a expropiación que xuntas xeran o conxunto de opresións que caracterizan o sistema. Só deste xeito podemos comprender os diversos aspectos entrelazados da dominación capitalista, que requiren unha praxe revolucionaria como resposta

A expropiación da xente e do solo constitúe a base do modo de produción capitalista” (Karl Marx)(1)

 Como o demostra a súa crítica da economía política capitalista o poder da abstracción para Karl Marx era absolutamente crucial para a análise teórica dos sistemas históricos(2). Mais aínda que a abstracción é indispensábel para comprender o carácter interno do capital, tamén é obrigatoria a análise do materialismo histórico, porque o capitalismo nunca se pode reducir simplemente á súa lóxica interna(3). Máis ben, é produto dunha chea de condicións históricas que forman os límites empíricos dentro dos cales opera o sistema e son parte integral do seu funcionamento.

 Polo tanto, o capitalismo histórico debe entenderse como un sistema mundial colonial / imperialista no que o exercicio violento do poder é unha realidade sempre presente. Para descubrir as condicións materiais que rexen o capitalismo concreto, incluída a súa relación coa terra, o traballo non asalariado e a vida material, é necesario ir máis aló da realidade interna da explotación e abordar a expropiación, ou o proceso de apropiación sen equivalente (ou sen reciprocidade) a través do cal o capital determinou os seus parámetros.

 O concepto de expropiación comunmente se ve na esquerda como un simple sinónimo da idea da “acumulación primaria”, unha categoría derivada da economía política liberal clásica, que Marx someteu a unha crítica desapiadada(4).

 De feito, mesmo naqueles casos nos que se referiu á chamada «acumulación primitiva» (tomou a idea de Adam Smith), Marx inmediatamente transformou o concepto nunha cuestión completamente diferente. O filosofo alemán utilizou un concepto novo; “a expropiación”, que para el constitúe unha condición previa esencial para o xurdimento do capitalismo, así como a súa continuidade na presente historia(5).

 Para Marx, a expropiación na que se alicerzou o capitalismo non ten nada que ver coa “suposta acumulación previa”, ou o conto infantil proposto pola economía política clásica, de que o sistema capitalista tivo a súa orixe na austeridade e foi consecuencia do aforro(6).

 De feito, Marx, como escribe o economista marxista Michael Perelman, “desbotou rotundamente a mítica acumulación previa de Smith, para chamar a atención sobre a experiencia histórica real, caracterizada pola expropiación desenfreada do sistema”(7).

 As condicións que permitiron o desenvolvemento do capitalismo, explicou Marx, áchanse nun brutal sistema de roubo, de usurpación da terra, de espolio do campesinado e de saqueo do mundo colonizado, dando lugar á proletarización, o xenocidio e a escravitude.

 Todo isto implicou a transferencia da propiedade e a riqueza existente e a expropiación xeneralizada de pobos e individuos que foron sometidos ás peores formas de opresión, expropiándolles a terra e a propiedade dos medios de reprodución, e transformándoos en proletarios que non tiñan outra forma de vivir, agás vendendo a súa forza de traballo.

 Este sistema estendeuse á expropiación do solo por parte do capitalismo. Esta expropiación violenta que caracteriza toda a era mercantilista non foi simplemente unha etapa anterior do capitalismo (como afirmaron pensadores como Max Weber e Joseph Schumpeter no século XX) senón que é parte integral do capitalismo e do colonialismo, determinando as características básicas do sistema que vivimos na época actual(8).

 Así, a «expropiación das persoas e do chan», o espolio das poboacións indígenas, o saqueo das Américas, de África e de Asia pola conquista colonial prepararon o escenario para o xurdimento do capitalismo industrial e o novo sistema de acumulación(9).

 Marx non se cansou de salientar que non foi a austeridade a que conduciu á “xénese do capitalismo industrial”(10) senón que “a expropiación foi o punto de partida do modo de produción capitalista”(11). Esta implacábel expropiación non acabou coa era mercantilista. Ao contrario, as sanguentas usurpacións da terra, do traballo e da vida a escala mundial até os nosos días.

 Aínda que, en certa medida, os conceptos chave de explotación e expropiación de Marx se superpoñen, son analiticamente distintos e establecen entre ambos unha relación dialéctica.

 A explotación está relacionada coa apropiación da plusvalía a través dun proceso de intercambio no que o capitalista se apropia da plusvalía dos produtores directos e a expropiación refírese a aquelas realidades históricas nas que non funcionaba un quid pro quo (nin sequera formalmente) e onde os capitalista realizan roubos directos ou se benefician tras a expropiación(12).

 No capitalismo tardío e no imperialismo tardío, un veo agocha o roubo, con mecanismos cada vez máis complexos de intercambio desigual. Este sistema de roubo, desenvolvido polas corporacións multinacionais monopólicas, abrangue case toda as contornas da produción e da vida.

 Ten razón o profesor Michael D. Yates cando argumenta: «non pode haber unha separación [real histórica] entre explotación e expropiación. Mentres que o primeiro concepto nos permite comprender as especificidades da apropiación do traballo non remunerado dos traballadores no proceso de produción, o segundo pon de manifesto o “racismo, o patriarcado, a catástrofe ambiental e o imperialismo”(13).

 Polo tanto, o concepto de expropiación de Marx, visto na súa complexa relación dialéctica e histórica coa explotación, é a clave para comprender as múltiplas opresións que dan forma ao capitalismo como un sistema histórico e as súas relacións coa contorna material.

 O concepto de expropiación na análise de Marx tivo o seu locus classicus na súa análise do tratamento das ganancias por expropiación de James Stewart que ía influír nos seus dous textos sobre a expropiación primaria nos Grundrisse e O Capital. Para Marx, a expropiación era apropiación sen equivalente ou apropiación sen reciprocidade(14).

 Aínda que existe unha ampla literatura sobre o concepto de acumulación primitiva, o termo primitivo é unha tradución errónea, xa que Marx se refería ao que na economía política clásica se designaba como acumulación previa ou primaria(15). Ademais, Marx tratou a frase de forma pexorativa e mostrou o seu desdén polo termo “acumulación primitiva”, que na economía política clásica foi creado para xustificar a orde actual(16).

 Para Marx, a lóxica interna do capital explícase como un produto da explotación pero el nunca deixou de sinalar que as condicións de fondo do sistema -no seu desenvolvemento e expansión- se rexen pola forza e “a fraude”(17). Este aspecto da súa crítica retómao sistematicamente cando pasa da análise abstracta á concreta, da lóxica pura do capital á base da economía mundial (é dicir, o imperialismo) e as crises(18).

 Marx compartiu con Frederick Engels a súa concepción acerca da expropiación nos seus traballos conxuntos sobre escravitude, o patriarcado e a fenda metabólica, ou a «”fenda irreparábel no proceso interdependente do metabolismo social, un metabolismo prescrito por leis naturais da vida”(19).

 Polo tanto, un enfoque renovado na expropiación é esencial se queremos comprender a relación histórica entre a sociedade, os procesos acumulativos relacionados co valor de cambio, o roubo continuo ás sociedades e os procesos non acumulativos relacionados co valor de uso(20).

 A cuestión convértese non só na explotación do traballo, senón na expropiación das economías domésticas (o traballo doméstico e de subsistencia), a vida material, a periferia mundial e a contorna planetaria.

 Historicamente, a apropiación sen equivalente é a forma máis común de relacións xerárquicas de clase, que se manifestaron de forma complexa nos anteriores modos de produción tributarios(21).

 Porén, para distinguir historicamente a sociedade capitalista das súas antecesoras precapitalistas, é necesario entender que o capital opera cunha maior sistematización das ganancias obtidas pola expropiación, comezado no período mercantilista, pero estendéndose a todas as etapas posteriores do desenvolvemento capitalista.

 Na ideoloxía liberal dominante, tal expropiación, xa sexa en forma de escravitude, guerra, xenocidio, intercambio desigual ou exercicio do poder monopólico, trátase como un accidente non relacionado co sistema capitalista ou como un produto inevitábel da natureza humana.

 A violencia e o roubo, malia a súa omnipresenza no capitalismo global, retrátanse comunmente como un proceso desconectado e alleo á natureza do sistema económico. Así e todo, a sórdida historia do capitalismo expropiador desmente esta afirmación dos publicistas do sistema.

 Os últimos cinco séculos cargan coa triste cronoloxía do colonialismo / imperialismo, do capitalismo racial, das guerras de agresión e da expropiación patriarcal do traballo doméstico. Estes males sociais propios do capitalismo están acompañados pola violación sistemática do que o químico alemán Justus von Liebig chamou a «lei de compensación», ou a necesidade de repoñer os elementos constitutivos que son furtados da terra(22).

 Aínda que Marx dedicou a maior parte da súa crítica da economía política á análise da dinámica interna de explotación do capital, a expropiación, como unha dura realidade, nunca estivo lonxe da súa mente, e é parte insubstituíbel da súa obra. Este gran tema está claramente abordado nos seus traballos sobre propiedade da terra, traballo asalariado, o estado, o comercio internacional, o mercado mundial e as crises.

 En opinión de Marx, a colonización non foi simplemente a expropiación da terra, senón que tamén abarcou a «escravitude e o exterminio de parte da poboación indíxena en labores mineiros»(23).

 Este recoñecemento do papel da expropiación da terra e das persoas explica gran parte da extraordinaria riqueza e poder das observacións históricas de Marx e Engels. Xa que logo, a revolución contra o capital esixe «a expropiación duns poucos usurpadores pola maioría do pobo» ou, noutras palabras, “a expropiación dos expropiadores”(24).

 Recentemente xurdiron investigacións decisivas sobre o papel que desempeñou a expropiación dentro da crítica de Marx ao capitalismo e a súa aplicación á análise histórica do desenvolvemento capitalista: a teoría da reprodución social (de Nancy Fraser), a análise do capitalismo racial (de Michael Dawson e Sven Beckert) e a teoría ecolóxica marxista (a teoría da ruptura metabólica de Marx)(25).

 Con razón Glen Sean Coulthard argumentou que a expropiación violenta dos pobos indíxenas debemos analizala como «unha característica cofundacional do capitalismo, e o espolio dos pobos indíxenas debe levarnos a desenvolver unha crítica ecolóxica da acumulación capitalista colonial»(26).

 Esta análise tenta ilustrar a importancia das ideas teóricas derivadas do concepto de expropiación de Marx. Está orientada a explicar tres momentos históricos da expropiación masiva das persoas e da terra: Momento I: A industrialización da agricultura e a fenda metabólica; Momento II: A desfeita ecolóxica e o imperio; e Momento III: Imperialismo no Antropoceno.

 Obviamente, a intención aquí non é proporcionar unha análise detallada e moito menos exhaustiva de calquera destas fases críticas do desenvolvemento, senón máis ben destacar en cada caso como co método histórico-materialista (que abrangue a expropiación e a explotación) as diversas contradicións e conflitos do capitalismo(27).

 Marx dixo que a principal barreira (interna) para o capital era o capital mesmo, e tamén indicou que o principal límite externo do capital era a súa negativa a aceptar límites, convertendo as fronteiras naturais en barreiras para ser transgredidas polo xigante capitalista. Ante a destrución do medio natural irlandés no século XIX polo capitalismo inglés, Marx suscitou a cuestión da «ruína ou revolución», un argumento aínda máis relevante no século XXI nun momento en que o capitalismo ameaza todo o “sistema terra”(28).

Momento I: a industrialización da agricultura e a fenda metabólica

 A industrialización da agricultura no século XIX fundouse na aparición do capitalismo como unha orde socioeconómica distinta. Como detalla Beckert n’O Imperio do algodón: “a expansión imperial, a expropiación e a escravitude foron fundamentais para a súa formación”(29).

 Ao longo da era do mercantilismo (desde mediados do século XV ata mediados do século XVIII) un período ao que Beckert se refire como «capitalismo de guerra», as formas de propiedade anteriores e as relacións produtivas disolvéronse a través da clausura das terras comunais (e do imperialismo) transferindo formalmente o título da terra á clase burguesa.

 As características racializadas do capitalismo introducíronse durante a colonización xenocida en África, Asia e América. Os pobos indíxenas e os pobos de África foron escravizados para traballar nas plantacións e na minaría(30). Esta actividade escravista contribuíu á transferencia masiva de riqueza a Inglaterra e a outras nacións europeas. Marx explicou que este proceso de expropiación primaria foi fundamental para a Revolución Industrial inglesa(31).

 O algodón asociouse co roubo da natureza e do traballo non asalariado, así como coa explotación do traballo, proporcionando materiais baratos e esenciais para as fábricas téxtiles, onde os traballadores industriais subsistían comendo patacas importadas de campos cada vez máis esgotados de Irlanda.

 A Primeira Revolución Agrícola da Era Capitalista coincidiu coas clausuras das terras comunais, efectuadas desde finais do século XV. Os campesiños e os pequenos propietarios de terras foron expulsados das súas terras, empobrecidos, proletarizados e obrigados a vender a súa forza de traballo a cambio de salarios, para mercaren os medios de subsistencia.

 Estes cambios marcaron o comezo dunha maior alienación da natureza, unha división cidade-agro e unha produción especializada dos alimentos. A Segunda Revolución Agrícola, de 1830 a 1880, caracterizouse polo desenvolvemento da química do solo, o crecemento do comercio, a industria dos fertilizantes, o aumento da intensidade da produción agrícola e a uniformidade dos cultivos, facilitada pola aplicación de tecnoloxías modernas(32). Adicionalmente este período é a encarnación da apropiación sen equivalente e sen reciprocidade.

 Liebig desempeñou un papel pioneiro para entender como o uso química contribuíu ao avance da agricultura industrial capitalista. Para o científico alemán a produción de cultivos antes da chegada do capitalismo dependía dun solo que contiña nutrientes esenciais, como nitróxeno, fósforo e potasio. Explicou que un sistema racional de agricultura debe rexerse pola «lei de compensación» ou a lei de reemprazo(33). Os nutrientes que son absorbidos polas plantas deben restaurarse no solo para alimentar os cultivos futuros.

 Pero non chegou a ocorrer en Europa occidental e os Estados Unidos no século XIX. Liebig denunciou que as técnicas británicas da gran agricultura constituían un «sistema de roubo» que conducía ao espolio do solo(34). Marx, que estudou o traballo de Liebig, detallou como a aplicación das prácticas industriais -para aumentar os rendementos e o transporte de alimentos e fibras- a mercados distantes estaban xerando unha fenda no ciclo de nutrientes do solo.

 N’O Capital observou que a agricultura capitalista «perturba a interacción metabólica entre o home e a terra», evitando o “retorno ao solo dos seus elementos constitutivos; polo tanto, dificulta o funcionamento da condición natural dunha fertilidade duradeira do solo”. Como resultado, “todo progreso na agricultura capitalista é un progreso na arte, non só de roubar ao traballador, senón de roubar á terra; todo progreso no aumento da fertilidade do solo artificialmente conduce á ruína das fontes máis duradeiras da fertilidade(35).

 Deste xeito, Marx foi un dos primeiros pensadores que fixesen unha análise sistemática de como a agricultura industrializada lle rouba á terra os nutrientes necesarios. Pero, tamén proporcionou a base para avaliar as opresións entrelazadas e os procesos de expropiación que acompañaron a esta crise do solo. Como os nutrientes do campo se acumularon como refugallos nas cidades ou foron arrastrados ao mar como parte dos refugallos urbanos, o capital buscou diversos medios para repoñer a terra(36).

 Entre 1840 e 1880, estableceuse un comercio internacional de fertilizantes, que implicou o envío de millóns de toneladas de guano e nitratos, desde Perú e Chile, ao Norte Global. A extracción de guano baseouse en gran medida na expropiación da terra, do traballo e da vida, todo o cal foi necesario para que os fertilizantes fosen rendíbeis.

 Inicialmente, utilizáronse convictos que traballaban como escravos nas “illas” do guano, utilizando picos, pas, carretillas e sacos. E na medida que diminuíu a dispoñibilidade destes modernos escravos, traballadores chineses foron importados como parte do sistema laboral «coolie»(37).

 Os novos señores escravistas utilizaron a coerción, o engano, o secuestro para establecer un réxime racializado de traballo en condicións de servidume, que fornecía traballadores para as colonias en todo o mundo. Máis de noventa mil traballadores chineses foron enviados a Perú durante o apoxeo do comercio de guano: aproximadamente o 10 por cento morreu debido principalmente a malos tratos e desnutrición.

 Nunha “illa” de guano, a forza laboral fluctuaba entre douscentos e oitocentos traballadores pero, como as súas vidas que se extinguían rápidamente eran consideradas de menor valor que o guano que desenterraban(38) en cada “illa” máis de cen soldados armados vixiaban os traballadores evitando que se suicidasen correndo cara ao océano(39). Marx describiu este sistema «coolie» como unha forma de «escravitude disfrazada»(40).

 Segundo testemuñas presenciais “os traballadores chineses eran tratados como prescindíbeis e azoutados regularmente se non cumprían coas esixentes expectativas empresariais, traballaban baixo o sol ardente, enchendo sacos e carretillas con guano, que logo transportaron aos botes. O po do guano recubría os seus corpos e os seus pulmóns. O cheiro era noxento”.

 Unha testemuña británica describe as condicións como «a arte infernal de usar a vida humana até o último minuto ou segundo», xa que a vida destes traballadores eran moi curtas(41). Os que pasaban polo deserto manifestábanse «arrepiados polas crueldades inflixidas aos chineses, cuxos cadáveres aboiaban nas praias ao redor das illas de guano»(42).

 O guano, que se utilizou durante milleiros de anos en Perú, estábase esgotando rapidamente para repoñer os campos cultivábeis do Norte Global. As aves mariñas que depositaban o guano nas illas con frecuencia foron exterminadas, xa que se consideraban unha molestia para as operacións extractivas.

 O guano usurpábase a un ritmo moito máis rápido do que se acumulaba. O novo sistema laboral racializado estaba fundado nun traballo brutalmente expropiado, o que aumentou a acumulación de capital no núcleo do sistema. As condicións deste traballo escravo provocou unha morte prematura para moitos dos traballadores, que simplemente foron substituídos por outros traballadores importados.

 Estas condicións de expropiación foron unha compoñente central para a Segunda Revolución Agrícola. A Revolución Industrial, na que o algodón era fundamental, alicerzouse no comercio triangular de escravos. Só despois da Lei de Abolición da Escravitude de 1833 (que aboliu formalmente a escravitude na maioría das colonias inglesas) os británicos recorreron os «coolies» de Asia, como unha forma encuberta de escravitude.

 O guano, neste sentido, era parte dun comercio triangular, orientado á industrialización da agricultura para restaurar o solo empobrecido por medio dun sistema imperial, que implicou os peores extremos de explotación laboral e expropiación da vida.

 No século XIX, as mulleres estaban no centro da Revolución Industrial, constituíndo a maioría da forza laboral en Inglaterra, nomeadamente nos sectores de produción de algodón, seda, la e encaixe(43). Marx tomou detalladas notas sobre as condicións baixo as cales traballaban e, xunto con Engels, documentou os tipos específicos de riscos aos que estas mulleres estiveron expostas (como os problemas respiratorios por inhalar fibras que acurtaron as súas vidas).

 Tanto os homes como as mulleres da clase traballadora experimentaron formas de degradación corporal asociadas coas súas condicións de traballo(44). As mulleres, ademais de recibiren salarios moito máis baixos que os homes, tiñan como responsabilidade o traballo social reprodutivo para manter a familia(45).

 As mulleres neste período foron sobreexplotadas, producindo unha gran parte da plusvalía, mentres que ao mesmo tempo se viron obrigadas a producir valores de uso, que serviron como un obsequio gratuíto para o capital, a través do seu traballo no fogar(46). Nestas condicións, que ameazaban a existencia mesma da familia da clase traballadora, as mulleres, aínda que responsábeis da reprodución social da familia, apenas podían manter a súa propia existencia.

 Para as clases traballadoras, a explotación salarial tamén era, en certo sentido, explotación nutricional, xa que os salarios se gastaban principalmente nos alimentos básicos necesarios para a supervivencia.

 A produción agrícola intensiva en Inglaterra, que descansaba nos fertilizantes importados, contribuíu á creación dun novo réxime alimentario internacional despois da gran fame irlandesa da pataca e a fin das Leis do Millo en 1845-1846.

 O que Marx chamou novo réxime alimentario implicou un cambio cara a un sistema baseado na carne, ao que se dedicaban terras á produción animal destinadas a servir ás clases altas(47). Pola contra, como detallaron Marx e Engels, a clase traballadora subsistía con dietas inadecuadas e de baixa calidade, que consistían principalmente en pan e moi poucas verduras(48).

 Para empeorar as cousas, os alimentos, as bebidas e os medicamentos dispoñíbeis estaban adulterados e contiñan unha gran variedade de contaminantes, como mercurio, xiz, area, feces e estricnina. O consumo regular destes contaminantes contribuíu a diversas doenzas como gastrite crónica e morte.

 As mulleres tendían a ser as máis desnutridas, xa que consumían menos alimentos e comían en último lugar dentro das familias. As condicións eran peores na colonia inglesa de Irlanda, que se viu obrigada a exportar os nutrientes do seu solo e a súa capital a Inglaterra(49).

 A industrialización da agricultura estaba intimamente relacionada coa transgresión dos límites naturais, producindo unha expropiación entrelazada da terra, o traballo e da vida humana que moldeou o metabolismo social e que se desenvolveu constantemente coa expansión “creativa” do capitalismo. O novo sistema requiría dun crecemento exponencial dos beneficios “externos” producidos polo medio ambiente.

 As fallas metabólicas, a drenaxe imperial da riqueza do Sur Global e un sistema de explotación que tiña á expropiación como a súa condición de fondo definiu o xurdimento do capitalismo no século XIX.

Momento II: A desfeita ecolóxica e o imperio

 A «chamada acumulación primitiva» ou expropiación primaria foi a era do colonialismo temperán, incluído o desenvolvemento do colonialismo branco do cal Estados Unidos é un excelente exemplo.

 Estados Unidos autoconsiderouse desde o principio (en palabras de George Washington) como un «imperio en ascenso». A Revolución Americana foi inducida en parte pola lei británica de 1763, que limitou o movemento dos colonos cara ao oeste do val de Ohio.

 Coa vitoria das trece colonias, abriuse a nova conquista dos especuladores e dos colonos. A Confederación de Indíxenas Iroqueses, tan admirada por Marx e Engels, foi varrida nuns doce anos. Case toda a súa terra foi expropiada e foron forzados a sobrevivir nunhas poucas reservas(50).

 Coa chegada da Revolución Industrial, a demanda de algodón estadounidense disparouse para manter a industria téxtil de Inglaterra, dando nova vida ao sistema de escravos.

 Como sinalou Marx, as plantacións cos seus monocultivos e o traballo escravo brutalizado eran ecoloxicamente ineficientex (por exitosas que fosen en termos de acumulación de capital). Axiña se esgotou o solo, xerando un movemento cara ao oeste porque os propietarios das plantacións se viron obrigados a buscar terras virxes para os seus cultivos(51).

 A agricultura en Nova Inglaterra foi menos destrutiva e empurrou a xente e o capital cara ao oeste, mentres que gran parte do gran producido (tras a abolición das Leis do Millo en Gran Bretaña en 1846) se exportaba a Inglaterra creando unha fenda ambiental(52). Nas súas notas o químico agrícola JW Johnston afirmaba: “o sistema de América do Norte de vender todo [millo, feo, patacas, etc.] non repón nada ao solo a cambio”(53).

 A construción de camiños de ferro, a Revolución Industrial nos Estados Unidos nas décadas de 1830 e 40, e a apertura do afastado oeste (en parte polo roubo de enormes territorios pertencente a México) foi da man do xenocidio e a expulsión das súas terras dos nativos americanos, á vez que se producía a destrución ecolóxica.

 En 1890, a Oficina do Censo declarou pechada a fronteira e terminada a guerra contra os indíxenas co masacre de Wounded Knee. A seguir, Frederick Jackson Turner e Theodore Roosevelt avogaron pola extensión da fronteiras dos Estados Unidos cara a outros países (Cuba, Porto Rico), feito que conduciu á guerra con España(54).

 Coa chegada do capitalismo monopolista e a era das corporacións xigantes expandiuse a expropiación das persoas e da natureza a esferas completamente novas.

 Ao visitar o Territorio Indio en Oklahoma a principios do século XX (onde a industria extractiva do petróleo estaba en auxe) Weber documentou a destrución causada na terra e nas poboacións indíxenas. «Con case a velocidade dun lóstrego, todo o que se interpón no camiño da orde capitalista está sendo esmagado»(55).

 A catástrofe socioecolóxica coa poboación indíxena desposuída das súas terras adiantaba o que ía suceder anos máis tarde. Na década de 1930 o ‘Dust Bowl’ dá nome á seca máis grande en historia dos Estados Unidos e é un símbolo da crise ecolóxica no século XX.

 Para o historiador ambiental Donald Worster : “nunca houbo un dano maior á terra e tanta traxedia para os seus habitantes. Nin sequera a depresión foi máis prexudicial, economicamente. E en termos ecolóxicos non temos nada que poida comparar con este desastre”(56). O Dust Bowl produciu xigantescas tormentas de po nas Grandes Chairas e obrigou a migración masiva dos Okis. Millóns de acres se viron afectados e algúns condados perderon un terzo da súa poboación, mentres que en Oklahoma un terzo dos agricultores perderon as súas granxas(57). Do mesmo xeito que a Gran Depresión a rexión de Dust Bowl volveuse emblemática polos efectos do capitalismo depredador.

 A era do Dust Bowl, malia o seu gran impacto, é para algúns relatos contemporáneos un momento particular e moi pouco probábel que volva suceder, Nada, con todo, podería estar máis lonxe da verdade. O Dust Bowl foi o produto sociohistórico do capitalismo en expansión, do imperio e o colonialismo dos colonos brancos. O desastre de ‘Dust Bowl’ está relacionado directamente co avance imperial. É o resultado dunha fenda na relación metabólica entre os seres humanos e a natureza, provocada pola produción capitalista que agora está chegando a un extremo coa era do capital monopolista. Hoxe, crises similares están a xurdir un nivel máis planetario.

 Para ter unha idea concreta dos fundamentos históricos do desastre de Dust Bowl, sempre é útil citar a Thorstein Veblen: “os Estados Unidos construíronse sobre os ombreiros do xenocidio de poboación indíxena e da expropiación do solo fértil en beneficio privado mediante unha práctica de escravitude sistemática”(58). “O plan estadounidense, tal como se desenvolveu na fronteira, convertía toda a riqueza pública en ganancia privada cunha política de apropiación legalizada”( 59). Un elemento chave foi a destrución dos bosques e a cuberta terrestre.

 «Aproveitar os recursos naturais tratándoos como unha fonte de ingresos gratuítos», explica Veblen, alentou o refugallo e a destrución a gran escala, constituíndo a práctica normal da colonización, A madeira desperdiciada pola tala de bosques e limpeza de terras foi tan grande que desde mediados do século XIX se destruíu moita máis madeira da que se utilizou»(60).

 Os procesos de expropiación da terra, sen a menor atención pola súa conservación provocou como era de esperar “a esclerosis do solo”(61).

 Neste sentido, o desenvolvemento dos Estados Unidos foi similar ás outras colonias de colonos brancos, onde as poboacións indíxenas foron desprazadas e se desencadeou un proceso de destrución ecolóxica sen limites. Veblen sinala que este problema é endémico na existencia do capitalismo.

 No libro The Rape of the Earth: A World Survey of Soil Erosion (1939), Graham Vernon Jacks e Robert Orr White, describiron a crise de Dust Bowl na década de 1930 como produto dos factores históricos como a expropiación das terra indíxenas, o xenocidio dos nativos, a escravitude, a destrución dos bosques, a «esclerose do solo debido ao esgotamento e a erosión do solo foron evidentes”.

 A historia da erosión nos Estados Unidos está ligada á fase pioneira no desenvolvemento da nación, a través das etapas de deforestación de terras agrícolas, madeira, combustíbel e potasa no leste, o desenvolvemento do sistema de monocultivo de agricultura do millo e o algodón no sur, o exceso do arado nas áreas de pastos naturais das Grandes Chairas, o exceso de pastoreo, de cultivo e existencias na costa do Pacífico e mais a deforestación no noroeste do Pacífico(62).

 Polo tanto, está moi claro que as tormentas de po nas chairas «non era un fenómeno da natureza» senón un produto que se desenvolveu como resultado do roubo e abuso da terra, exacerbado polo comercio e a agricultura de monocultivos(63).

 A historia colonial que moldeou e impulsou este proceso tamén determinou os seus efectos diferenciais nas comunidades da rexión do Dust Bowl. Ademais das perdas, incluídos os desposuídos e a recolocación forzada, as comunidades de nativos americanos na rexión das Grandes Chairas perderon arredor do 90 por cento das súas terras entre 1890 e 1933 e a taxa de pobreza máis alta do país.

 Na rexión de Oklahoma un territorio indio histórico, os brancos arrebataron a mellor parte das terras reservadas para os nativos americanos. Os granxeiros negros e latinos tamén foron particularmente afectados polo Dust Bowl e a Depresión(64). Todo o proceso conduciu a unha maior concentración da terra, principalmente en mans de brancos e terratenentes ricos.

 Oklahoma fora o epicentro dun poderosos movemento progresista, multirracial e multiétnico. Este movemento impulsaba unha reforma económica, social e agraria. Algúns dos seus integrantes chamaron á revolución. As alianzas multirraciais mantivéronse durante a década de 1930 fronte a forzas de reaccionarias violentas. Con todo, malia os importantes logros deste movemento (e de certas medidas que tomou o New Deal) prevaleceu a inxustiza económica e ambiental dada a estrutura económica racializada dos Estados Unidos(65).

 En xeral, os esforzos por crear relacións máis estábeis entre os seres humanos e o medio ambiente nas Grandes Chairas despois do Dust Bowl estiveron invadidas pola persistencia dun problema fundamental: un voraz sistema de expropiación da terra e dos recursos naturais con fins de lucro(66).

 O seu funcionamento ampliou a fenda entre os seres humanos e a natureza, acumulando un potencial para maiores catástrofes. As relacións sociais de expropiación que subxacen nas contradicións económicas e ecolóxicas estendéronse en lugar de concluír.

 Os fenómenos como as “tormentas de po” non ocorreron só nos Estados Unidos na década de 1930, senón tamén noutras rexións fronteirizas coloniais. En 1923, a Comisión de Seca de Sudáfrica informou “que, como resultado das condicións creadas pola civilización branca en Sudáfrica, o poder da terra para reter e absorber a auga diminuíu dramaticamente. Aquí radica o segredo da nosa seca”(67).

 Un destacado botánico sudafricano -crítico da destrución do solo e destacado opositor do apartheid- o ecoloxista marxista sudafricano Edward Roux, autor dun libro sobre a erosión do solo sudafricano (1948) en The Veld and the Future: “Para salvar o solo, todos debemos traballar xuntos, o home negro e o home branco, o home e a muller... O solo non pertence realmente a unha persoa ou ao que ten o dereito a usar a terra. Pertence á nación é dicir, a xente no seu conxunto, especialmente, á poboación africana indíxena que loita pola liberdade e aos nenos que aínda non naceron”(68).

 Pero a visionaria relatorio ecosocialista de Roux non venceu en Sudáfrica nin aínda menos nos Estados Unidos. As divisións raciais e de clase, así como a fenda metabólica, continuaron reforzándose mutuamente dentro das relacións de produción capitalistas.

 Estes problemas persisten hoxe como consecuencia dos agronegocios e, xa que logo, a sociedade é cada vez máis vulnerábel ante o cambio climático e a degradación da terra.

 Isto é especialmente evidente na rexión orixinal de Dust Bowl, o que xera preguntas sobre o que aprendemos da crise. En 2016, científicos da Universidade de Chicago e da NASA publicaron un estudo en Nature titulado “Simulación da agricultura cunha seca moderna”, que prognosticaba grandes perdas agrícolas inducidas pola seca produto do             quecemento global.

 A Nasa chegou á conclusión que co regreso de condicións similares ás do Dust Bowl (da década de 1930) habería «consecuencias sen precedentes» a pesar do crecemento da ciencia ecolóxica.

 Joshua Elliott, científico investigador e coautor do artigo, escribe: “Debemos atopar un sistema máis resistente porque agora o 30 por cento da produción é de rego nos Estados Unidos están afectados pola seca, como Oklahoma e o oeste de Texas... O actual sistema era tan sensíbel á seca e á calor como o era na década de 1930”(69).

Momento III: imperialismo no antropoceno

 A crise do Dust Bowl da década de 1930 foi a culminación dunha serie de crises ecolóxicas asociadas á era do capitalismo monopolista cedo, asumindo formas particularmente agudas nas colonias de colonos brancos e nas colonias de todo o mundo(70).

 Hoxe, na era do capital de monopolio financeiro e do imperialismo tardío, vastas rexións do planeta estanse convertendo en rexións de “po” como resultado da lóxica dun sistema económico global que promove a “conquista” da natureza como medio para a explotación e sobreexplotación da poboación mundial.

 Os bens comúns mundiais estanse destruíndo en todas as partes, como se reflicte na queimaa do Amazonas, a desertificación, a destrución dos arrecifes de coral, o esgotamento dos océanos, a extinción masiva de especies e a contaminación das fontes de auga doce do mundo. A realidade é, xa que logo, un progresivo holocausto ecolóxico planetario, que afecta especialmente ás poboacións máis vulnerábeis, particularmente ás comunidades do Sur Global.

 Hai case medio século, en 1971, Barry Commoner advertiu: “Os seres humanos crebaron o círculo da vida, non foi por unha necesidade biolóxica senón por unha organización social que quere «conquistar» a natureza para obter riqueza. Pero estes ‘medios’ entran en aberto conflito coa natureza. O resultado final é unha crise ambiental, unha crise de supervivencia. Esta vez para sobrevivir como especie debemos terminar con este círculo nefasto.  O mundo está chegando á beira da desfeita ecolóxica non por un erro que algún astuto pode corrixir, senón por unha acumulación de poderosas forzas económicas, políticas e sociais. Calquera que teña o propósito de remediar a crise ambiental débese comprometer a cambiar o curso da historia(71).

 A fenda entre a humanidade e o metabolismo da terra caracterízase por unha nova época xeolóxica, o Antropoceno, que representa unha ruptura, cuantitativa e cualitativa, con todas as épocas anteriores(72).

 Hai un consenso científico acerca de que o Antropoceno comezou ao redor de 1950, marcado pola introdución dos núcleos atómicos artificiais a partir de probas de bombas termonucleares, a produción en masa de plásticos e a gran aceleración da produción capitalista.

 O imperativo ante o ambicioso crecemento do capital -que non recoñece límites- levou o sistema socioeconómico a transgredir os límites planetarios, o cambio climático, a acidificación dos océanos, o esgotamento do ozono, a perda de biodiversidade, o esgotamento do auga doce, a contaminación ambiental, a contaminación química e interrupción dos ciclos de nitróxeno e de fósforo(73).

 Esta actividade do capitalismo tardío e do imperialismo están xerando hoxe unha crise ecolóxica global, socavando as condicións que sosteñen a vida, xerando a cuestión do omnicidio, é dicir, a destrución da vida tal como a coñecemos.

 Baixo a orde económica dominante, a terra é simplemente un recurso de «obsequios gratuítos da natureza ao capital», o que equivale a unha economía do roubo(74).

 Neste sistema de produción «a cantidade goberna absolutamente» xa que o valor de cambio se considera a medida universal(75).

 “A esencia do capitalismo”, di Michael Parenti, “é converter a natureza en mercancías e as mercadorías en capital, transformando a terra viva en riqueza inanimada. Este proceso de acumulación do capital causa estragos no sistema ecolóxico global. Trata os recursos vitais do planeta (terra cultivábel, augas subterráneas, humedais, bosques, pesca, océanos, ríos, calidade do aire) como ingredientes de subministración ilimitada, para ser consumidos ou toxificados a vontade”(76).

 O crecemento continuo deste sistema baséase en expandir e profundar a expropiación do medio ambiente, o traballo e a vida de todas as especies. Estas contradicións letais son claramente evidentes en todo o Sistema Terra, incluído os océanos do mundo.

 Despois da Segunda Guerra Mundial, as frotas pesqueiras industriais experimentaron unha grande transformación, como parte da gran aceleración das operacións capitalistas. Os barcos equipados con tecnoloxías de punta como o sónar e o GPS (para localizar peixes) convertéronse na norma da pesca industrial. Estas embarcacións poden capturar un número récord de peixes en pouco tempo.

 Utilizando liñas con centos de anzós ( así como redes que teñen máis dunha milla de circunferencia) estes barcos recollen toneladas de peixes nun só percorrido, un terzo dos cales son especies non desexadas, incluídos os mamíferos mariños, que son descartados(77). Nos grandes barcos -que son realmente fábricas no mar- o peixe procésase a bordo.

 Malia os efectos da sobrepesca en todos os sistemas oceánicos, as capturas globais de peixes mediante esta nova tecnoloxía de expropiación, aumentaron de vinte millóns de toneladas en 1950 a ao redor de noventa millóns de toneladas no ano 2000(78).

 Aínda que actualmente hai 3.5 millóns de buques pesqueiros, só o 1 por cento destes buques representan o 60 por cento de captúraa de mariscos, o que destaca o importante papel do capital monopolista neste sector(79).

 Estas operacións son extremadamente eficientes na captura de peixes, o que leva ao esgotamento xeneralizado das poboacións, xa que se capturan a taxas máis rápidas do que os peixes poden reproducirse.

 O alcance destas accións só empeoraron as condicións dos océanos, porque cando se acaba unha especie, as empresas simplemente pasan á seguinte especie(80). Coa destrución do hábitat do “Sistema Terra” os científicos predín un colapso de todas as especies mariñas que para mediados de século XXI(81).

 Malia estes límites naturais, as nacións imperiais participan en campañas agresivas de «captura» para expropiar o máis posíbel aos océanos. A través dunha variedade de acordos comerciais, o Norte Global está expropiando progresivamente todos os océanos, obtendo acceso á pesca en todo o mundo, incluídas as zonas económicas exclusivas das nacións do Sur. De feito os pescadores a pequena escala están sendo acurralados polas grandes pesqueiras, que están arruinando as súas familias e comunidades(82).

 Para moitas nacións no Sur Global, os peixes e mariscos son parte dunha importante exportación cara ao Norte, xa que fornecen alimentos para persoas e mascotas, así como valiosos fertilizantes para enriquecer solos esgotados(83).

 Por exemplo, Tailandia é o terceiro maior exportador de produtos do mar, con máis de 7 mil millóns de dólares por ano(84). Para manter os baixos custos, moitas operacións de pesca en Tailandia utilizan man de obra escrava, que se estimou entre 145.000 e 200.000 persoas(85).

 Estes traballadores escravizados vense obrigados a traballar longas horas, durmir moi pouco, recibir unha alimentación mínima e están atados e encadeados aos barcos. Do mesmo xeito que os traballadores chineses nas “illas” do guano no século XIX, mallan neles se traballan lentamente ou cometen erros ao manipular o peixe... E de cando en vez, véndense a outras operacións de pesca.

 Moitos destes traballadores emigraron de lugares como Filipinas, Camboia, Laos e Indonesia, en busca de emprego, pero terminaron sendo obxecto de tráfico como man de obra escrava(86).

 Algúns dos peixes que se capturan nestes barcos diríxense ás instalacións de acuicultura co fin de fornecer os alimentos necesarios para esta próspera industria, que está xerando unha contaminación mariña xeneralizada. Esta actividade capitalista está creando unha situación na que os «camaróns comen mellor» que mariñeiros(87).

 O fetichismo dos “produtos básicos” asociado cos mariscos expropia non só o mar e o traballo escravo, senón tamén sobreeexplota nas plantas de procesamento. En Tailandia, estas plantas “taylorizadas” aumentan as ganancias mediante o emprego de nenos e mulleres con baixos salarios (que descabezan, destripan, pelan, limpan e clasifican os peixes). As organizacións internacionais documentaron as malas condicións de traballo, as lesións e a falta de escolarización de miles de nenos que traballan nesta industria(88).

 A actual crise do “Sistema Terra” esténdese desde os océanos ata a auga doce e máis aló. A dinámica do imperialismo e o omnicidio no Antropoceno asóciase con alteracións no ciclo hidrolóxico da terra, incluídos os cambios na precipitación, a desertificación (e a contaminación) das fontes de auga doce e o derretemento dos glaciares cos seus indispensábeis «torrentes de auga»(89).

 Como indica o climatólogo James Hansen, coa “continuación dos negocios como de costume durante as próximas décadas as baixas latitudes durante as estacións cálidas volveranse tan cálidas e inhóspitas para o sustento humano que van xerar un impulso imparábel á emigración”.

 Este fenómeno está á vista en rexións de África, a India, Bangladesh e mais o sueste asiático(90). Nestas condicións, o aumento do nivel do mar, a acumulación de po e o clima extremo obrigarán por centos de millóns de persoas en latitudes do Sur Global a migrar, xa sexa en migración interna ou emigración masiva ao estranxeiro.

 No ano 2017, 68.5 millóns de persoas foron desprazadas pola forza dos seus fogares, aproximadamente un terzo delas debido ao clima extremo. Segundo un estudo do Banco Mundial, só a migración interna en tres rexións de América Latina, África subsahariana e o sueste asiático aumentarán a 143 millóns en 2050(91).

 Entrementres, os países ricos, mentres sobreexplotan as poboacións do Sur Global a través de corporacións multinacionais, están construíndo muros e militarizando as fronteiras para impedir a chegada dos refuxiados, incluídos os refuxiados climáticos.

 Vivimos nunha era de globalización capitalista sen fin onde a loita polo auga doce corre en paralelo á procura de novas fontes de combustíbeis fósiles, o que á súa vez aumenta as emisións de carbono aumentando o quecemento da terra e a seca.

 É un frenesí impulsado por un sistema capitalista que non coñece restricións, hoxe existe unha competencia mundial por controlar as últimas fontes de auga doce e de combustibles fósiles xunto con outros recursos escaso(92).

Conclusión: alén do sistema de roubo

 O beneficio por expropiación foi a categoría económica clave que Marx utilizou na súa crítica á noción de Smith de acumulación(93). “A teoloxía de Smith da acumulación previa”, escribe Perelman, “suxeriu que a posición dominante dos capitalistas se debía aos seus aforros pasados, unha opinión que Marx desacreditou” (94).

 A acumulación anterior foi para Marx simplemente un dispositivo ideolóxico -da economía política clásica... destinado a disfrazar a realidade da «expropiación dos produtores inmediatos»(95). Desde esta perspectiva, o capitalismo só foi posíbel debido á alienación ou expropiación da natureza, e á alienación ou expropiación da capacidade humana e da vida material.

 A expropiación é a característica de todas as civilizacións de clase anteriores ao capitalismo, pero adquiriu un carácter moito máis sistemático e unha escala maior baixo o sistema capitalista. Converteuse en parte dunha díade, xunto coa explotación, dando lugar ao xigante capitalista, o conducir a unha expansión exponencial sen fin (e que finalmente levará a un gran movemento cara ao socialismo, que é a negación da negación do capitalismo).

 Na sociedade capitalista, a expropiación non é a esencia do sistema como nos anteriores modos de produción tributarios. En cambio, deu a lugar a unha dinámica interna de explotación completamente nova que tiña a súa propia lóxica autopropulsada, manifestada na acumulación de capital. A explotación á súa vez creou círculos de demanda de expropiación cada vez máis amplos, ampliando os límites do sistema.

 A dialéctica da explotación e a expropiación que constitúe o capitalismo é, polo tanto, unha espiral viciosa, asociada á lóxica da acumulación de capital. Xurdido a principios da era moderna, o capitalismo conduciu aos sistemas de expropiación máis brutais que o mundo vexa: escravitude, misoxinia (venda de esposas, queima de bruxas, sobreexplotación de mulleres e nenos), acaparamento de terras, xenocidio e destrución da terra en todo o planeta.

 Consciente destas contradicións, Marx escribiu: “Se o diñeiro, segundo Augier, chega ao mundo cunha marca de sangue conxénito, o capital pinga da cabeza aos pés e por todos os poros, de sangue e inmundicia(96).

 É habitual nos círculos políticos convencionais (e tamén nalgunhas esferas da esquerda) tratar estes horrores asociados co desenvolvemento do capitalismo a escala mundial como simples «dores de parto».

 Este inhumano proceso é tratado con demasiada frecuencia como fenómenos do pasado distante que deben ser esquecidos por unha historia triunfalista do capital, ou deben ser agochados pola “chamada acumulación primitiva”, mediante a cal os capitalistas individuais chegaron a obter a súa riqueza en virtude da súa propia frugalidade(97).

 Porén, os horrores da expropiación dos produtores directos (incluídos os traballadores non asalariados) e da terra non son simplemente o «pecado orixinal», senón unha realidade constante do capitalismo, mediante o cal establece a súa dominación terreal(98).

 No capitalismo tardío do século XXI e o imperialismo tardío, esta expropiación vai dalgún xeito máis lonxe que nunca, coa profundación das cadeas de valor imperialistas, polo que gran parte do valor excedente do mundo enteiro se desvía a través dun proceso de captura de valor, para alimentar as arcas das corporacións multinacionais e aos ricos no centro do sistema(99).

 Todo isto vai acompañado de renovadas batallas pola misóxina da propiedade privada (que implica o control do corpo das mulleres); o rexurdimento do capitalismo racial; e a destrución do planeta como lugar de habitabilidade humana, rompendo a «cadea de futuras xeracións humanas»(100).

 Para avanzar na teoría e a práctica da esquerda hai que conectar a teoría marxista da explotación con outras opresións que se cruzan e que son partes integrais da realidade do capitalismo histórico.

 A nosa análise suxire que facer estas conexións require comprender tanto a importancia do concepto de expropiación no materialismo histórico como a dialéctica da expropiación e a explotación.

 Ao dicir que a familia patriarcal era a base de todo o desenvolvemento das clase sociais e das institucións de propiedade privada, Engels non criticaba a explotación como o centro da teoría do capitalismo, senón que recoñecía que todo o desenvolvemento da opresión na historia estaba vinculado a subxugación das mulleres, e que se produciu polo que chamou «as tres formas básicas de escravitude»(101). “O sistema capitalista de explotación é a forma máis desenvolvida e máis bárbara da historia de expropiación da terra, o traballo e a vida material”.

 Os diversos momentos históricos de expropiación que describimos (a industrialización da agricultura e a fisura metabólica global, a era do Dust Bowl da década de 1930 e o imperialismo do Antropoceno) son momentos históricos particulares que reflicten o «corazón bárbaro» do sistema(102).

 «A xustiza coa natureza», escribiu Epicuro na antigüidade, «é unha promesa de utilidade recíproca, é dicir, nin para facer dano nin para ser prexudicado»(103). O capitalismo na súa procura do valor destrúe tal reciprocidade e xustiza en todos os niveis e ameaza a existencia planetaria.

 De feito, detrás da explotación capitalista xace un conxunto máis amplo de inequidades, que consiste en varias formas de expropiación ou roubo que establecen as fronteiras do sistema. O segredo non só é a explotación capitalista, senón tamén do capitalismo racial, o capitalismo misóxino e capitalismo da destrución “creativa” da natureza(104).

 É imposíbel comprender a totalidade das relacións capitalistas sen considerar as explotación e a expropiación que xuntas xeran o conxunto de opresións que caracterizan o sistema.

 Só deste xeito podemos comprender os diversos aspectos entrelazados da dominación capitalista, que requiren unha praxe revolucionaria como resposta. Como se dixo, dado o alcance e a escala da crise ecolóxica planetaria, agora trátase de «revolución ou morte»(105).

 A «xustiza coa natureza» de Epicuro require unha reciprocidade xenuína, e esta non é posíbel dentro da lóxica do sistema capitalista.

 No século XXI, esta dialéctica de explotación e expropiación sen fin, que intensifica a taxa de explotación, á vez que presenta os límites da vida como simples barreiras (ou fronteiras) para ser transgredidas polo capital está levando á destrución da vida mesma.

 Para a cadea de xeracións humanas, só hai unha resposta posíbel: a expropiación dos expropiadores e a creación revolucionaria dunha nova época de desenvolvemento humano sustentábel: o socialismo ecolóxico(106).

_______________________________________________________________________________________

 

Notas:

 

(1) Karl Marx, O Capital, vol. 1 (Londres: Penguin, 1976), 934.

(2) Marx, O Capital, vol. 1, 90.

(3) Quizais este tema se aborde mellor en Kozo Uno, Principles of Political Economy: Theory of a Purely Capitalist Society (Brighton: Harvester, 1980).

(4) O termo primitivo na referencia de Marx á chamada «acumulación primitiva [primaria]» foi unha tradución errónea do alemán ao inglés. Marx referíase á acumulación orixinal ou primaria, como se entendeu na economía política británica nos séculos XVIII e XIX. Mediante un proceso de tradución ao alemán e logo a tradución do alemán ao inglés, o termo orixinal, anterior ou primario converteuse incorrectamente en primitivo. Ademais, o propio Marx referiuse explicitamente á «acumulación chamada primitiva [primaria]» da economía política clásica, coa «chamada» aquí indicando o seu recoñecemento de que o que estaba involucrado na realidade era a expropiación, e non a acumulación (formación de capital). Un punto crucial de todo na súa análise. Estas sutilezas teóricas perdéronse na maioría das análises posteriores, aínda que recoñecidas por un economista marxista tan importante como Maurice Dobb. Véxase Maurice Dobb, Studies in the Development of Capitalism (Nova York: International Publishers, 1947), 178.

 Ironicamente, Marx foi criticado con frecuencia na literatura en inglés polo uso do termo primitivo, a este respecto, e por negar que estas relacións existiron ao longo da historia do capitalismo, críticas que están completamente en desacordo coa súa propia análise, a diferenza da economía política burguesa. A «acumulación por desposesión» de David Harvey introducida no seu libro O novo imperialismo, polo tanto, tiña a intención de sortear esta crítica ao proporcionar un substituto da noción de «acumulación primitiva», para evitar esta crítica común de que «acumulación primitiva» Marx, relacionado só coa era moderna temperá en Europa nas Américas. Pero dado que o propio Marx na súa crítica indicara a súa obxección á noción de acumulación orixinal ou primaria, e estaba máis preocupado pola expropiación primaria iso fixo posíbel o capitalismo industrial, e dado que non hai dificultade en ver isto en relación coa expropiación en xeral, cremos que se xera moita menos confusión ao utilizar a propia terminoloxía historicamente concreta e teoricamente incisiva de Marx, centrándose na expropiación. Este é especialmente o caso na medida en que a «acumulación por desposesión» de Harvey (como o termo acumulación primitiva en si mesma) confunde desposesión ou expropiación con acumulación real, mentres que para Marx eran categorías separadas, tanto así que a confusión do capitalismo da expropiación primaria coa acumulación primaria foi para el o tema da súa crítica nesta parte d’O Capital. Ver David Harvey, The New Imperialism (Oxford: Oxford University Press, 2003), 137-82.

(5) Adam Smith, The Wealth of Nations (Nova York: Modern Library, 1937), 260; Marx, O Capital, vol. 1, 873-75; Michael Perelman, The Invention of Capitalism: Classical Political Economy and the Secret of Primitive Accumulation (Durham: Duke University Press, 2000), 26. Sobre o feito de que a «acumulación primitiva» de Marx era unha realidade continua do capitalismo para Marx, esixindo que as condicións previas do sistema se refagan constantemente a través da expropiación renovada ou a separación dos traballadores dos medios de produción, ver Massimo De Angelis, “Marx and Primitive Accumulation: The Continuous Character of Capital’s ‘Enclosures”, The Commoner 2 (2001): 1-22. A versión utilizada para este artigo estaba dispoñíbel en ResearchGate.

(6) Marx, O Capital, vol. 1, 874. Marx criticou explicitamente tales puntos de vista como constituíndo «a teoría da abstinencia». Ver Marx, O Capital, vol. 1, 298?99. A esencia da chamada «acumulación primitiva» para Marx foi a expropiación. Foi, como di Dobb, non unha acumulación propiamente dita, senón «unha acumulación de demandas de capital» relacionados coa «propiedade de activos», e polo tanto unha «transferencia de propiedade», e non implicou a formación de capital ou un aumento en «a cantidade de instrumentos tanxibles de produción en existencia «. Ver Dobb, Studies in the Development of Capitalism, 178.

(7) Perelman, The Invention of Capitalism, 26.

(8) Max Weber, General Economic History (New York: Collier, 1961), 221–24; Joseph A. Schumpeter, Imperialism and Social Classes (New York: Augustus M. Kelley, 1951). On Marx’s argument that such expropriation of laborers and the land was an ongoing reality of capitalism, see Perelman, The Invention of Capitalism, 28–32.

(9) Marx, O Capital, vol. 1, 873, 934.

(10) Marx, O Capital, vol. 1, 914-15.

(11) Marx, O Capital, vol. 3 (Londres: Penguin, 1981), 571.

(12) Karl Marx e Federico Engels, Collected Works, vol. 33 (Nova York: Editores internacionais, 1975), 11, 14.

(13) Michael D. Yates, Can the Working Class Change the World? (Nova York: Monthly Review Press, 2018), 55-56; John Bellamy Foster e Brett Clark, “The Expropriation of Nature”, Revisión mensual 69, nº. 10 (2018): 1-27.

(14) Sobre a expropiación definida como apropiación sen equivalente ou sen reciprocidade, tal como se concibe no traballo de Marx e Karl Polanyi, ver Foster e Clark, « The Expropriation of Nature», 3-11. Marx usou con frecuencia o termo apropiación sen intercambio, co cal se referíase á apropiación sen equivalente (un termo tamén empregado por el), xa que todo intercambio era por definición igual, pola contra era unha forma de roubo. Hoxe, con todo, ás veces nos referimos ao intercambio desigual, entendendo isto como unha forma de expropiación.

(15) Marx traducira o «anterior» de Adam Smith como ursprünglich (orixinal), que logo foi traducido novamente ao inglés por Samuel Moore e Edward Aveling como «primitivo», esquecendo que o alemán era simplemente unha interpretación dun termo en inglés. Perelman, The Invention of Capitalism, 25. Marx escribiu que «pode chamarse acumulación primitiva [ursprüngliche Akkumulation], porque é a base histórica, en lugar do resultado histórico, da produción especificamente capitalista»; porén, máis tarde explicou que tal «chamada acumulación primitiva» era de feito expropiación (primaria) en lugar de acumulación propiamente dita. Marx, O Capital, vol. 1, 775.

(16) Marx, O Capital, vol. 1, 871, 873, 939.

(17) Ao comentar sobre a declaración de Benjamin Franklin de que «a guerra é un roubo, o comercio é unha trampa», Marx insistiu en que isto, por suposto, non podía entenderse literalmente como que todo era fraude e roubo; máis ben mesmo baixo o mercantilismo, os «pasos intermedios» na produción de produtos básicos tiveron que ser tidos en conta e desenvolveuse unha teoría máis ampla das ganancias trala expropiación. Así e todo, a distinción entre mercantilismo e a era da libre competencia baseada na explotación dentro do contexto do intercambio equitativo foi vital para a comprensión do despegue industrial do capitalismo. Marx, O Capital, vol. 1, 267.

(18) Ernest Mandel, introdución O Capital, vol. 1, de Marx, 27-28.

(19) Karl Marx, O Capital, vol. 3 (Londres: Penguin, 1981), 949.

(20) Sobre sociedades / procesos acumulativos versus non acumulativos e a relación disto co valor de cambio versus o valor de uso, ver Henri Lefebvre, Critique of Everyday Life, one-volume ed. (London: Verso, 2014), 609–33; Henri Lefebvre, Toward Architecture of Enjoyment (Minneapolis: University of Minnesota Press, 2014), 128–35..

(21) Samir Amin, Eurocentrism (Nova York: Monthly Review Press, 2010).

(22) Justus von Liebig, Letters on Modern Agriculture (London: Walton and Maberly, 1859), 179, 254–55; Justus von Liebig, The Natural Laws of Husbandry (New York: Appleton, 1863), 233.

(23) Marx, O Capital, vol. 1, 915.

(24) Marx, O Capital, vol. 1, 930.

(25) Nancy Fraser, “Roepke Lecture in Economic Geography—From Exploitation to Expropriation: Historic Geographies of Racialized Capitalism,” Economic Geography 94, nº 1 (2018): 10; Michael C. Dawson, “Hidden in Plain Sight,” Critical Historical Studies 3, nº 1 (2016): 149; Sven Beckert, Empire of Cotton (New York: Vintage, 2014), xviii, 37–39; Peter Linebaugh, Stop, Thief! The Commons, Enclosures, and Resistance (Oakland: PM, 2014), 73; John Bellamy Foster and Brett Clark, “The Robbery of Nature: Capitalism and the Metabolic Rift,” Monthly Review 70, nº 3 (July–August 2018): 1–20.

(26) Glen Sean Coulthard, Red Skin White Masks (Minneapolis: University of Minnesota Press, 2014), 14.

(27) David Harvey, he Enigma of Capital (Oxford: Oxford University Press, 2010), 228–32.

(28) Marx, O Capital, vol. 3, 358; Karl Marx, Grundrisse (Londres: Penguin, 1973), 409-10; Karl Marx e Frederick Engels, Ireland and the Irish Question (Moscova: Progreso, 1971), 142.

(29) Beckert, Empire of Cotton, 32-39.

(30) Dawson, “Hidden in Plain Sight,” 149; Roxanne Dunbar-Ortiz, An Indigenous Peoples’ History of the United States (Boston: Beacon, 2014); Marx, Capital, vol. 1, 914–36.

(31) Karl Marx e Frederick Engels, On Colonialism (Moscova: Foreign Languages, sen data).

(32) ML Thompson, “The Second Agricultural Revolution, 1815–1880,” Economic History Review 21, nº. 1 (1968): 62–77. Reducimos o marco temporal da segunda revolución agrícola, que captura as transformacións específicas enumeradas, especialmente as asociadas coa química do solo.

(33) Liebig, Letters on Modern Agriculture, 179, 254–55; Liebig, The Natural Laws of Husbandry, 233.

(34) Justus von Liebig, “1862 Preface to Agricultural Chemistry”, Monthly Review 70, nº 3 (July–August 2018): 146–50.

(35) Marx, O Capital, vol. 1, 637-38.

(36) Ian Angus, “Cesspools, Sewage, and Social Murder: Ecological Crisis and Metabolic Rift in Nineteenth-Century London,” Monthly Review 70, nº 3 (July–August 2018): 33–69; Brett Clark and Stefano B. Longo, “Land-Sea Ecological Rifts: A Metabolic Analysis of Nutrient Loading”, Monthly Review 70, nº 3 (July–August 2018): 106–121.

(37) Brett Clark e John Bellamy Foster, “Ecological Imperialism and the Global Metabolic Rift,” International Journal of Comparative Sociology 50, nº 3–4 (2009): 311–34; Brett Clark, Daniel Auerbach, and Karen Xuan Zhang, “The Du Bois Nexus: Intersectionality, Political Economy, and Environmental Injustice in the Peruvian Guano Trade in the 1800s,” Environmental Sociology 4, nº 1 (2018): 54–66.

(38) Charles Wingfield, The China Coolie Traffic from Macao to Peru and Cuba (London: British and Foreign Anti-Slavery Society, 1873), 3–5; Michael J. Gonzales, “Chinese Plantation Workers and Social Conflict in Peru in the Late Nineteenth Century,” Journal of Latin American Studies 21 (1955): 385–424; Peter Blanchard, “The ‘Transitional Man’ in Nineteenth–Century Latin America,” Bulletin of Latin American Research 15, nº 2 (1996): 157–76; Stephen M. Gorman, “The State, Elite, and Export in Nineteenth Century Peru,” Journal of Interamerican Studies and World Affairs 21, nº 3 (1979): 395–418; Evelyn Hu-DeHart, “Coolies, Shopkeepers, Pioneers,” Amerasia Journal 15, nº 2 (1989): 91–116; Evelyn Hu-DeHart, “Huagong and Huashang,” Amerasia Journal 28, nº 2 (2002): 64–90; Gregory T. Cushman, Guano and the Opening of the Pacific World (Cambridge: Cambridge University Press, 2013), 55.

(39) Alanson Nash, “Peruvian Guano,” Plough, the Loom and the Anvil 10, no. 2 (1857): 73.

(40) Karl Marx, The Poverty of Philosophy (New York: International Publishers, 1963), 112.

(41) “Chinese Coolie Trade,” Christian Review (1862); George W. Peck, Melbourne and the Chincha Islands (New York: Charles Scribner, 1854), 207; Jimmy M. Skaggs, The Great Guano Rush (New York: St. Martin’s, 1994).

(42) Wingfield, The China Coolie Traffic, 5.

(43) Maxine Berg, “What Difference Did Women’s Work Make to the Industrial Revolution?,” History Workshop 35 (1993): 29; Maxine Berg, “Women’s Work and the Industrial Revolution,” ReFresh 12 (1991): 3; Joyce Burnette, “Women Workers in the British Industrial Revolution,” Economic History Association, March 26, 2008, available at http://eh.net.

(44) Marx, O Capital, vol. 1, 364-66, 574-75, 595-99, 796-97.

(45) Nancy Fraser, “Crisis of Care? On the Social-Reproductive Contradictions of Contemporary Capitalism,” in Social Reproduction Theory, ed. Tithi Bhattacharya (London: Pluto, 2017); Martha Gimenez, “Capitalism and the Oppression of Women: Marx Revisited,” Science and Society 69, no. 1 (2005): 11–32; John Bellamy Foster and Brett Clark, “Women, Nature, and Capital in the Industrial Revolution,” Monthly Review 69, no. 8 (January 2018): 1–24.

(46) Berg, “What Difference Did Women’s Work Make to the Industrial Revolution?”; Berg, “Women’s Work and the Industrial Revolution.”

(47) John Bellamy Foster, “Marx as a Food Theorist,” Monthly Review 68, no. 7 (December 2016): 12–14.

(48) Marx, O Capital, vol. 1, 750, 809-11; Marx and Engels, Collected Works, vol. 4, 370; Foster, “Marx as a Food Theorist.”

(49) Marx, O Capital, vol. 1, 860. Véxase tamén Eamonn Slater, “Marx on Colonial Ireland,” History of Political Thought 39, no. 4 (2018): 719–48; Eamonn Slater, “Marx on the Colonization of Irish Soil,” Maynooth University Social Science Institute Working Paper Series no. 3, January 2018.

(50) Richard Van Alstyne, The Rising American Empire (1960, repr, Nova York:. WW Norton, 1974), 1-27, 69, 78; John Bellamy Foster, The Vulnerable Planet (Nova York: Monthly Review Press, 1994), 46-49. Sobre Engels e os iroqueses, ver Frederick Engels, The Origin of the Family, Private Property, and the State (Moscow: Progress, 1948), 88–93.

(51) Ver Foster e Clark “The Expropriation of Nature,” 15–16; Anthony F. C. Wallace, Death and Rebirth of the Seneca (New York: Vintage, 1969), 114–15; Eugene D. Genovese, The Political Economy of Slavery (New York: Vintage, 1967), 89; Daniel D. Richter Jr. and Daniel Markewitz, Understanding Soil Change (Cambridge: Cambridge University Press, 2001), 43-48.

(52) Carolyn Merchant, Ecological Revolutions (Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1989), 186–88, 196–97.

(53) Karl Marx, “J. W. Johnston. Notes on North America,” in Marx/Engels Gesamtausgabe, by Karl Marx and Frederick Engels (Berlin: Walter De Gruyter, 2019), 311.

(54) Foster, The Vulnerable Planet, 70–72..

(55) Ver John Bellamy Foster e Hannah Holleman, “Max Weber and the Environment,” American Journal of Sociology 117, no. 6 (2012): 1653–55.

(56) Donald Worster, Dust Bowl (Oxford: Oxford University Press, 2004), 24.

(57) Hannah Holleman, Dust Bowls of Empire (New Haven: Yale University Press, 2018), 113.

(58) Right Wright Mills, introdución a The Theory of the Leisure Class, by Thorstein Veblen (New York: New American Library, 1953), vi.

(59) Thorstein Veblen, Absentee Ownership and Business Enterprise in Recent Times: The Case of America (New York: Augustus M. Kelley, 1923), 168–71. Veblen aquí referíase ao famoso paradoxo de Lauderdale. Ver John Bellamy Foster, Brett Clark e Richard York, The Ecological Rift (Nova York: Monthly Review Press, 2010), 53-72.

(60) Ble Veblen, Absentee Ownership, 186-91.

(61) Ble Veblen, Absentee Ownership, 169.

(62) Graham Vernon Jacks e Robert Orr Whyte, The Rape of the Earth: A World Survey of Soil Erosion (Londres: Faber e Faber, 1939), 17. Jacks e Whyte, aínda que recoñeceron a devastación causada polas poboacións indíxenas, discutiron un pouco liñas de «carga do home branco» en canto ás tarefas necesarias para o futuro. Ver Holleman, Dust Bowls of Empire, 52.

(63) Jacks and Whyte, The Rape of the Earth, 36.

(64) Holleman, Dust Bowls of Empire, 113-16.

(65) Holleman, Dust Bowls of Empire, 113-16.

(66) Ble Veblen, Absentee Ownership, 171.

(67) Comisión de Investigación de Seca de Sudáfrica, Final Report of the Drought Investigation Commission (Cape Town: Cape Times Limited, Government Printer, 1923), 5.

(68) Edward Roux, Time Longer Than Rope (Madison: University of Wisconsin Press, 1964); Edward Roux, The Veld and the Future: A Book on Soil Erosion for South Africans (Cidade do Cabo: African Bookman, 1946), 59.

(69) Robert Mitchum, “Dust Bowl Would Devastate Today’s Crops, Study Finds,” UChicago News, December 19, 2016.

(70) Holleman, Dust Bowls of Empire.

(71) Barry Commoner, The Closing Circle (Nova York: Alfred P. Knopf, 1971), 298-99.

(72) Aludindo á concepción de Marx da ruptura metabólica, Commoner en The Closing Circle sinalou que Marx sinalara os «efectos destrutivos do capitalismo no proceso ecolóxico cíclico que vincula o home co solo». Ver Commoner, The Closing Circle, 280.

(73) Grupo de traballo Antropoceno, “Results of Binding Vote by AWG,” May 21, 2019, available at http://quaternary.stratigraphy.org. Ver tamén Ian Angus, Facing the Anthropocene (New York: Monthly Review Press, 2016), 44–45; Clive Hamilton and Jacques Grinevald, “Was the Anthropocene Anticipated?,” Anthropocene Review 2, no. 1 (2015): 67; J. R. McNeill, The Great Acceleration (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2016); Jan Zalasiewicz, Colin N. Waters, Mark Williams, and Colin P. Summerhayes, The Anthropocene as a Geological Time Unit: A Guide to the Scientific Evidence and Current Debate (Cambridge: Cambridge University Press, 2019).

(74) Marx e Engels, Collected Works, vol. 37, 732-33.

(75) István Mészáros, Beyond Capital (Nova York: Monthly Review Press, 2000), 41, 107.

(76) Parent Michael Parenti, Blackshirts and Reds (San Francisco: City Lights, 1997), 154-55.

(77) Callum Roberts, The Ocean of Life (New York: Penguin, 2012); Jennie M. Harrington, Ransom A. Myers, and Andrew A. Rosenberg, “Wasted Fishery Resources,” Fish & Fisheries 6, no. 4 (2005): 350–61; Stefano B. Longo, Rebecca Clausen, and Brett Clark, The Tragedy of the Commodity (New Brunswick: Rutgers University Press, 2015); Stefano B. Longo, Rebecca Clausen, and Brett Clark, “Capitalism and the Commodification of Salmon: From Wild Fish to a Genetically Modified Species,” Monthly Review 66, no. 7 (2014): 35–55.

(78) UNFAO, State of World Fisheries and Aquaculture 2012 (Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2012), available at http://fao.org.

(79) Florian Doerr, “Blue Growth and Ocean Grabbing” (Colloquium Paper No. 18, International Institute of Social Studies, International Colloquium, February 4–5, 2016), 1–20.

(80) Daniel Pauly, Villy Christensen, Johanne Dalsgaard, Rainer Froese e Francisco Torres, “Fishing Down Marine Food Webs,” Science 279, no. 5352 (1998): 860–63; Daniel Pauly, Vanishing Fish (Vancouver: Greystone Books, 2019).

(81) Boris Worm et al“Impacts of Biodiversity Loss on Ocean Ecosystem Services,” Science 314, no. 5800 (2006): 787–90; Éva Plagányi, “Climate Change Impacts on Fisheries,” Science 363, no. 6430 (2019): 930–31.

(82) Doerr, “Blue Growth and Ocean Grabbing”; Transnational Institute Agrarian Justice Program, The Global Ocean Grab: A Primer (Amsterdam: Transnational Institute, 2014).

(83) Rett Brett Clark, Stefano B. Longo, Rebecca Clausen e Daniel Auerbach, “From Sea Slaves to Slime Lines: Commodification and Unequal Ecological Exchange in Global Marine Fisheries,” in Ecologically Unequal Exchange: Environmental Injustice in Comparative and Historical Perspective, ed. R. Scott Frey, Paul K. Gellert e Harry F. Dahms (London: Palgrave Macmillan, 2018), 195–220.

(84) Nacións Unidas, State of World Fisheries and Aquaculture, 2010 (Rome: Food and Agriculture Organization, 2014).

(85) Dean Irvine, Saima Mohsin e Kocha Olarn, “Seafood from Slavery: Can Thailand Tackle the Crisis in its Fishing Industry?,” CNN, May 17, 2015.

(86) Organización Internacional do Traballo, Caught at Sea: Forced Labour and Trafficking in Fisheries (Geneva: International Labour Organization, 2013); Ian Urbina, “Tricked and Indebted on Land, Abused or Abandoned at Sea,” New York Times, November 9, 2015; Ian Urbina, “‘Sea Slaves’: The Human Misery that Feeds Pets and Livestock,” New York Times, July 27, 2015.

(87) Wilma A. Dunaway e M. Cecilia Macabuac, “‘The Shrimp Eat Better Than We Do’: Philippine Subsistence Fishing Households Sacrificed for the Global Food Chain,” Review 30, no. 4 (2007): 313–37.

(88) “Reunión internacional de expertos sobre explotación laboral no sector pesqueiro na rexión atlántica”, Organización Internacional do Traballo; MF Jeebhay, TG Robbins e A.L. Lopata, “World at Work: Fish Processing Workers,” Occupational and Environmental Medicine 61 (2004): 471–74.

(89) John Bellamy Foster, Hannah Holleman e Brett Clark, “Imperialism in the Anthropocene,” Monthly Review 71, no. 3 (July–August 2019): 81–85.

 (90) James Hansen, “Saving Earth”, 27 de xuño de 2019, dispoñíbel en http://columbia.edu.

(91) John Podesta, “The Climate Crisis, Migration, and Refugees,” Brookings Institution, July 25, 2019; World Bank, Groundswell: Preparing for Internal Climate Migration (Washington DC: World Bank, 2018). (92) Foster, Holleman e Clark, “Imperialism in the Anthropocene,” 70–88.

(93) Smith, The Wealth of Nations, 260; Marx, Capital, vol. 1, 873.

(94) Perelman, The Invention of Capitalism, 29.

(95) Marx, O Capital, vol. 1, 927.

(96) Marx, O Capital, vol. 1, 925-26.

(97) Marx, O Capital, vol. 1, 873-74.

(98) Zoé Samudzi, “Policing the Borders of Suffering,” Jewish Currents, 21 de xuño de 2019.

(99) Intan Suwandi, Value Chains: The New Economic Imperialism (New York: Monthly Review Press, 2019).

(100) Marx, O Capital, vol. 3, 754.

(101) Frederick Engels, Dialectics of Nature (Moscow: Progress, 1934), 328–29; Engels, The Origin of the Family, Private Property, and the State, 56–58, 65, 160, 172; Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, vol. 25 (New York: International Publishers, 1975), 314.

(102) Curtis White, The Barbaric Heart (Sausalito, CA: PoliPoint, 2009).

(103) Epicurus, The Epicurus Reader (Indianápolis: Hackett, 1994), 35.

(104) Marx, O Capital, vol. 1, 279; Nancy Fraser, “Behind Marx’s Hidden Abode: For an Expanded Conception of Capitalism,” New Left Review 86 (214): 55–72.

(105) Henri Lefebvre, “Leszek Kolakowski and Henri Lefebvre: Evolution or Revolution,” in Reflexive Water: The Basic Concerns of Mankind, ed. Fons Elders (London: Souvenir, 1974), 261.

(106) Paul Burkett,  “Marx’s Vision of Sustainable Human Development,” Monthly Review 57, no. 5 (October 2005): 34–62; Harvey, The Enigma of Capital, 228–32.8.

_______________________________________________________________________________________

 

 

[Artigo tirado do sitio web Observatorio de la crisis, do 20 de xaneiro de 2010]